Butan: Béda antarrépisi
Konten dihapus Konten ditambahkan
Tidak ada ringkasan suntingan |
|||
Baris ka-19:
Pakakas, pakarang, [[gajah|gagajah]]an, sarta wangunan tina batu ngabuktikeun yén Butan dieusian kira-kira saprak taun [[abada ka-20 SM|2000 SM]], sanajan teu aya cutatan ti jaman éta. Sajarawan miboga téori yén nagara ''Lhomon'' ("poék kidul"), atanapi ''Monyul'' ("Lemah Poék", sesebutan nu ngarah kana [[urang Monpa|Monpa]], [[urang pribumi]] Butan) bisa jadi enggeus aya antawis 500 SM jeung 600 M. Ngaran ''Lhomon Tsendenjong'' (Nagara [[Cendana]]), jeung ''Lhomon Khashi'', atanapi Mon Kidul (nagara 4 padeukeutan), dipanggih dina hikayat-hikayat Butan jeung Tibét kuna.<ref name=WIAS>{{cite web|url=http://www.worldinstituteforasianstudies.org/buthan.html|title=Bhutan|publisher=World Institute for Asian Studies|date=2006-08-21|accessdate=2009-04-23}}</ref><ref name=CS0>{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=Origins and Early Settlement, A.D. 600–1600|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref>
[[File:Cloud-hidden, whereabouts unknown (Paro, Bhutan).jpg|thumb|left|[[Dzong]] di [[Lebak Paro]], diwangun taun 1646]]
Agama Budha kahiji kalina disebarkeun di Butan dina abad ka-7 M. Raja Tibét, [[Songtsän Gampo]]<ref name=Padel>{{cite book|title=Tigers in Red Weather: a Quest for the Last Wild Tigers|first=Ruth|last=Padel|publisher=Bloomsbury Publishing USA|year=2006|isbn=0-8027-1544-3|pages=139–40|url=http://books.google.com/books?id=zYLJp0X04mUC|accessdate=2011-08-21}}</ref> (maréntah 627–649), nu pindah agama ka Budha, ngalegakeun Kakaisaran Tibét nepi ka Sikkim jeung Butan,<ref>Sailen Debnath, Essays on Cultural History of North Bengal, ISBN 9788186860427; & Sailen Debnath, The Dooars in Historical Transition, ISBN 9788186860441</ref> maréntahkeun diwangunna 2
[[File:Tashigang Dzong 111120.jpg|thumb|Dzong Trashigang, diwangun taun 1659.]]
Ulama Budha [[Padmasambhava|Padma Sambhava]] (kawanoh ogé salaku [[Guru Rinpoche]]) sumping ka Butan dina taun 747.<ref>{{cite web |url=http://www.buddhistchannel.tv/index.php?id=18,963,0,0,1,0 |title=Taktshang: a Buddhist Legend |first=Kinley |last=Dorji |publisher=[[Kuensel]] online |work=Buddhist Channel |date=2005-03-30 |accessdate=2009-04-23}}</ref> Sajarah awal Butan kalobaanana teu terang ku sabab raloba cutatan sajarah ancur nalika ibu kota heubeul, [[Punakha]], kaduruk dina taun 1827. Di abad ka-10, kaayaan pulitik Butan loba dipangaruhan ku sajarah kaagamaanna. Rupa-rupa aliran Budha muncul nu didukung ku rupa-rupa pamingpin militér [[Mongol]]. Sanggeus teuleumna [[Dinasti Yuan]] dina abad ka-14, aliran-aliran ieu silih sihung pikeun dominasi sacara pulitik jeung kaagamaan, nu teras ngarah kana unggulna aliran [[Druk]]pa di abad ka-16.<ref name=CS1/><ref name=CS4>{{country study |country=Bhutan |abbr=bt |editor=Savada, Andrea Matles |year=1991 |section=Rivalry among the Sects |author=Worden, Robert L |pd=yes}}</ref>
[[File:Thrikheb.jpg|thumb|250px|Hiji ''thrikheb'' (panutup tahta) ti abad ka-19. Panutup tahta ditempatkeun di luhureun bantal kuil nu dipaké ku [[lama]] luhur.]]
Nepi ka awal abad ka-17, Butan aya salaku wewengkon ti sababaraha karajaan leutik, nepi ka dihijikeun ku Lama Tibét sarta paminpin militér [[Shabdrung Ngawang Namgyal]] nu kabur ti panarajangan kaagamaan di Tibét. Pikeun ngalindungan nagarana ti panarajangan Tibét, Namgyal ngawangun hiji jaringan ''[[dzong]]'' (bénténg), jeung nyusun [[Tsa Yig]], hiji undang-undang nu nyieun raja-raja lokal aya dina pangawasaan séntral. Loba ''dzong'' masih aya jeung minangka puseur kaagamaan sarta pamaréntahan distrik. [[Masarakat Yésus|Yésuit]] [[urang Portugis|Portugis]] [[Estêvão Cacella]] jeung [[João Cabral]] kacutat minangka urang Éropa kahiji nu sumping ka Butan, dina lalampahan ka Tibét. Aranjeunna tepang jeung Ngawang Namgyal, ningalikeun pakarang seuneu, [[mésiu]], hiji [[téléskop]], sarta nawiskeun pitulunh dina perang ngalawan Tibét. Nanging Shabdrung teu nampi tawaran éta. Sanggeus ngawengi méh 8 bulan, Cacella nyerat hiji surat nu panjang ti [[Kuil Chagri]] ngeunaan lalampahan anjeunna. Surat ieu mangrupa hiji ti saeutik cutatan ngeunaan Shabdrung.<ref name=LP>{{cite book|title=Bhutan |series=Country Guides |first1=Lindsay |last1=Brown |first2=Stan |last2=Armington |edition=3 |publisher=[[Lonely Planet]] |year=2007 |pages=26, 36 |isbn=1-74059-529-7 |url=http://books.google.com/books?id=s-L8NUlW_QgC |accessdate=2011-10-15}}</ref><ref>{{cite book|title=Jesuit on the Roof of the World: Ippolito Desideri's Mission to Eighteenth-Century Tibet |first=Trent |last=Pomplun |publisher=Oxford University Press |year=2009 |isbn=0-19-537786-9 |page=49 |url=http://books.google.com/books?id=-3iG4p85PHgC |accessdate=2011-10-19}}</ref> Sanggeus maotna Ngawang Namgyal taun 1651, warta ngeunaan maotna éta dirusiahkeun pikeun 54 taun. Teras sanggeus ngagabung sajaman, Butan peupeus kana papaséaan jero nagri. Taun 1711, Butan perang jeung [[Kakaisaran Mughal]] sarta [[Subedar]]na, nu ngarebut [[Koch Bihar]] di kidul. Nalika karusuhan sanggeusna, Tibét teu hasil narajang Butan taun 1714.<ref name=CS3>{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=Administrative Integration and Conflict with Tibet, 1651–1728|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref>
Dina abad ka-18, Butan narajang jeung ngajajah Karajaan [[distrik Cooch Behar|Cooch Behar]] di kidul. Taun 1772, Cooch Behar mundut ka [[Sarikat Dagang Hindia Wétan BritaniaSarikat Dagang Hindia Wétan]] [[Karajaan Britania Raya|Britania]] nu teras nulungan dina ngusir Butan sarta narajang Butan dina taun 1774. Hiji pajangjian karapihan ditandatanganan di mana Butan satuju pikeun mulih deui ka wewengkonna saméméh taun 1730. Tatapi, karapihan kaayaanna leuleus. Patempuran perwatesan jeung [[India Birtania|Britania]] lanjut sababaraha taun senggeusna. Patempuran-patempuran ieu ahirna ngarah ka [[Perang Duar]] (1864–1865), ngarebutkeun kadali kana [[Duar]] [[Benggala]]. Sanggeus Butan éléh dina perang éta, [[Pajangjian Sinchula]] ditandatanganan antawis [[India Britania]] jeung Butan. Salaku bagian ti [[pamulihan paska-perang]], Duar dibéré ka [[Britania Raya|Britania]] pikeun dana injeuman Rs. 50.000. Pajangjian ieu ngeureunkeun sagala karusuhan antawis India Britania jeung Butan.
Dina taun 1870-an, papaséaan antawis [[Paro, Butan|Paro]] jeung [[Tongsa]] ngarah ka perang sadulur di Butan, sarta teras diangkatna [[Ugyen Wangchuck]], ''ponlop'' (gubernur) Tongsa. Ti basis kakiatanna di Butan bagian tengah, Ugyen Wangchuck ngéléhkeun musuh pulitikna sarta ngahijikeun nagara dina sababraha perang sadulur jeung pemberontakan taun 1882–1885.<ref name=CS2>{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=British Intrusion, 1772–1907|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref>
Dina taun 1907, taun nu penting pikeun nagara Butan, Ugyen Wangchuck dipilih salaku raja ku hiji majelis ti pandita-pandita luhur Budha, pajabat pamaréntahan, jeung pamingpin-pamingpin kulawarga ageung. Pamaréntah Britania gancang ngakuan kadaulatan monarki anyar ieu, sarta teras dina taun 1910, Butan nanndatanganan [[Pajangjian Punakha]], pakta aliansi nu méré Britania kakawsaan kana hubungan luar nagri Butan. Hartina, Butan diperlakukeun salaku [[nagara bagian kabangsawanan]] India. Dina praktikna, pajangjian ieu boga pangaruh nu saeutik, ku Butan ogé dumasar sajarahna sipatna teu gaul jeung dunya luar, sarta katingalna heunteu mangaruha hubungan tradisional antawis Butan jeung Tibét. Sanggeus [[Dominion India|Sarikat India]] miboga [[Kamerdikaan India|kamerdikaan]] ti Britania Raya dina 15 Agustus 1947, Butan mangrupa salasahiji ti nagara-nagara kahiji nu ngakuan kamerdikaan India. Dina 8 Agustus 1949, hiji pajangjian nu mirip jeung Pajangjian Punakha ditandatanganan bareng India.<ref name=WIAS/>
Taun 1953, Raja [[Jigme Dorji Wangchuck]] ngadegkeun badan législatif nagara mangrupa [[Majelis Nasional]] kalawan 130 anggota dina tujuan pikeun ngawangun pamaréntahan nu leuwih démokratis. Dina taun 1965, anjeunna nyusun hiji Déwan Panaséhat Karajaan, sarta taun 1968 anjeunna ngawangun hiji kabinét. Taun 1971, Butan gabung ka [[Pasarikatan Bangsa-Bangsa]], sanggeus nyekel status anggota panénjo dina 3 taun. Dina bulan Juli 1972, [[Jigme Singye Wangchuck]] naék tahta dina yuswa 16 taun sanggeus ramana, Dorji Wangchuck, maot.
===Réformasi pulitik jeung modérenisasi===
{{seealso|Hukum Bhutan|Undang-Undang Dasar Bhutan}}
Raja [[Jigme Singye Wangchuck]] mikawanohkeun sababaraha réformasi pulitik, mindahkeun raloba kakawasaan pamaréntahanna ka Déwan Mentri Kabinét sarta ngijinkeun ayana [[pamakzulan]] Raja ku 2 per 3 anggota Majelis Nasional.<ref>{{cite web|url=http://www.democracy-international.org/fileadmin/di/pdf/papers/di-bhutan.pdf|last=Hoffman|first=Klus|title=Democratization from Above: The Case of Bhutan|format=PDF|date=2006-04-01|accessdate=2010-04-24}}</ref>
Dina taun 1999, pamaréntah ngahupus larangan dina [[televisi]] jeung [[Internét]], nyieun Butan salasahiji ti nagara nu karak mimiti maké televisi. Dina biantarana, anjeunna nyarios yén televisi mangrupa léngkah pening dina [[modérenisasi]] Butan sarta mangrupa panyumbang gedé pikeun [[Kabagjaan Nasional Bruto]] nagara (Butan mangrupa sahiji-hijina nagara nu ngukur kabagjaan),<ref>{{cite journal|last=Larmer|first=Brook|year=2008|month=March|title= Bhutan's Enlightened Experiment|work=ngm.nationalgeographic.com|journal=National Geographic|issn=0027-9358|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/2|accessdate=2010-06-19}}</ref> tatapi ngélingkeun yén "panyalahgunaan" televisi bisa ngahupus ajén-ajén tradisi Butan.<ref>{{cite web|first1=Cathy|last1=Scott-Clark|first2=Adrian|last2=Levy|url=http://www.guardian.co.uk/weekend/story/0,3605,975769,00.html|title=Fast Forward into Trouble|publisher=The Guardian|date=2003-06-14|accessdate=2011-09-01}}</ref>
Hiji [[undang-undang dasar]] nu anyar dipikawanohkeun dina awal taun 2005. Dina bualn Désémber 2005, Raja Jigme Singye Wangchuck ngabéwarakeun yén anjeunna badé [[abdikasi|masihan]] tahtana ka putrana dina taun 2008. 14 Désémber 2006, anjeunna ngumumkeun yén abdikasi badé dilaksanakeun dina wanci deukeut. Hal ieu dimiluan ku [[Pamilihan umum di Butan|pamilihan umum parlemén]] nu kahiji dina bulan [[Pamilihan umum Déwan Nasional Butan 2007–2008|Désémber 2007]] jeung [[pamilihan umum Butan 2008|Maret 2008]].
Dina 6 Nopémber 2008, [[Jigme Khesar Namgyel Wangchuck]], putra pangluhurna ti Raja [[Jigme Singye Wangchuck]], diangkat minangka Raja.<ref>{{cite web|first=Nitasha|last=Kaul|title=Bhutan Crowns a Jewel|work=UPI Asia|publisher=United Press International|url=http://www.upiasia.com/Politics/2008/11/10/bhutan_crowns_a_jewel/1962|date=2008-11-10|accessdate=2011-06-19| archiveurl= http://web.archive.org/web/20110615005027/http://www.upiasia.com/Politics/2008/11/10/bhutan_crowns_a_jewel/1962| archivedate= 15 June 2011 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref>
==Pamaréntah jeung pulitik==
| |||