Wikipédia

Romania: Béda antarrépisi

Jelajahi riwayat secara interaktif
← Éditan saméméhnaÉditan salajengna →
Konten dihapus Konten ditambahkan
Visual (béta)Téks wiki
Shrikarsan (obrolan | kontribusi)
1.315 suntingan
Removing Link FA template as it is now available in wikidata
Uchup19 (obrolan | kontribusi)
36.191 suntingan
mTidak ada ringkasan suntingan
Baris ka-86:
Sajarah nyatetan yén [[bangsa Dacia]], [[Kakaisaran Romawi]], [[Kakaisaran Bulgaria]], [[Karajaan Hungaria]], jeung [[Kasultanan Utsmaniyah]] pernah ngawasaan wewengkon ieu. Salaku hiji nagara, Romania diwangun dina taun 1859 ti panghijian wewengkon [[Moldavia]] jeung [[Wallachia]], nu miboga pangakuan internasional dina taun 1878. Dina taun 1918, [[Transilvania]], [[Bukovina]], jeung [[Bessarabia]] ngadéklarasikeun ngagabung sareng Romania. Dina ahir [[Perang Dunya II]], [[Uni Soviét]] ngawasaan sabagian daérahna (kira-kira ngawengku sakabéh daérah [[Moldova]] ayeuna) jeung Romania minangka anggota [[Pakta Warsawa]]. Kalawan labuhna [[Tirai Beusi]] dina taun [[Révolusi Romania 1989|1989]], Romania ngamimitian réformasi politik jeung ékonomi. Dina ngalawan masalah ékonomi pasca-révolusi, nagara ieu maké pajak handap dina taun 2005 jeung ngagabung ka [[Uni Éropa]] dina 1 Januari 2007. Sanajan tingkat pamasukan Romania kaasup salah sahiji nu panghandapna di Uni Éropa, réformasi geus ningkatkeun kamekaran ékonomina. Romania kiwari kaasup nagara nu miboga pamasukan nengah ka luhur.
 
Romania mangrupakeunmangrupa nagara kalawan téritori nu pangluasna ka-9 jeung jumlah padumuk nu panggedéna ka-7 di Uni Éropa.<ref name=population>{{Citeweb|publisher=Romanian National Institute of Statistics|title=Romanian Statistical Yearbook|year=2007|url=http://www.insse.ro/cms/files/pdf/en/cp2.pdf|format=PDF|accessdate=2008-01-20}}</ref> Ibu kota jeung kota nu panggedéna nya éta kota [[Bukares]] ({{lang-ro|Bucureşti}}), nu ogé mangrupakeunmangrupa kota nu panggedéna ka-6 di Uni Éropa. [[Sibiu]], hiji kota di Transilvania, dina taun 2007 kapilih minangka [[Ibu kota Kabudayaan Éropa]].<ref>{{citeweb|publisher=The Selection Panel for the European Capital of Culture (ECOC) 2007|title=Report on the Nominations from Luxembourg and Romania for the European Capital of Culture 2007|date=2004-04-05|url=http://ec.europa.eu/culture/pdf/doc670_en.pdf|format=pdf|accessdate=2008-08-31}}</ref> Romania gabung ka [[NATO]] dina kaping 29 Maret 2004, jeung ogé mangrupakeunmangrupa anggota ti [[Uni Latin]], [[Francophonie]], [[OSCE]], jeung [[Komunitas Nagara-nagara pamaké basa Portugis|CPLP]]. Nagara ieu meangrupakeun nagara kahijian semi-présidénsial.
 
== Sajarah ==
Baris ka-93:
Sésa-sésa manusa modérn nu pangkolotna di Éropa geus dipanggih di "[[Peştera cu Oase]]", Romania.<ref>{{cite journal|last=Trinkaus|first =E.|title=Early Modern Human Cranial remains from the Peştera cu Oase|journal =Journal of Human Evolution|volume=45|pages=245–253|year=2003| accessdate=2008-01-10|doi=10.1016/j.jhevol.2003.08.003}}</ref> Titiinggalan éta kira-kira umurna 42.000 taun, jeung meureunan téh sésa-sésa ''[[Homo sapiens]]'' awal nu asup ka buana Éropa,<ref>{{Cite journal|last=Zilhão|first=João|title=Neanderthals and Moderns Mixed and It Matters|journal=Evolutionary Anthropology|volume =15|pages=183–195|date=|year=2006|accessdate=2008-01-10|doi=10.1002/evan.20110}}</ref> tapi bukti tinulis kahiji ngeunaan manusa nu ngadumuk di wewengkon Romania asalna ti [[Herodotus]], nu dina bukuna [[Historia (Herodotus)|Historia]] volume IV dina taun 440 SM nulis ngeunaan kaayaan séké-séké [[Getae]].<ref>{{Cite book|last =Herodotus|author-link =Herodotus|translation = William Beloe|title =The Ancient History of Herodotus By Herodotus|digitized =Google Book Search|pages =213–217|publisher = Derby & Jackson|year =1859|url =http://books.google.com/books?id=sfHsgNIZum0C&pg=PA215&lpg=PA215&dq=herodotus+dacians+darius&source=web&ots=G4uX7Mnsqb&sig=kYPtXH157JEzuk7V618EreDadqY&hl=en|accessdate=2008-01-10}}</ref>
 
[[Bangsa Dacia]], nu dianggap bagian ti Getae, mangrupakeunmangrupa cabang ti bangsa [[Trakia]] nu nyicingan wewengkon [[Dacia]] (aya di Romania modérn, [[Moldova]], jeung [[Bulgaria]] kalér). Karajaan Dacia miboga puncak kajayaanna dina jaman Raja [[Burebista]] kira-kira taun 82 SM. Sanggeus Dacia narajang propinsi [[Moesia]] [[Romawi]] dina taun 87, Kaisar [[Trajan]]us ngayakeun [[Perang Dacia]] nu réngsé kalawan meunangna bangsa Romawi taun 106. Akibat kameunangan éta, Dacia robah kana propinsi [[Dacia Romawi]].<ref>{{Citeweb|title =Assorted Imperial Battle Descriptions|publisher =De Imperatoribus Romanis, An Online Encyclopedia of Roman Emperors|url =http://www.roman-emperors.org/assobd.htm#s-inx|accessdate=2008-01-10}}</ref>
 
Lobana bijih beusi, emas, jeung pérak nu dipanggih di propinsi éta<ref>{{citeweb|title=Dacia-Province of the Roman Empire|publisher =United Nations of Roma Victor|url =http://www.unrv.com/provinces/dacia.php|text="and were found in great quantities in the [[Western Carpathians]]. After Trajan's conquest, he brought back to Rome over 165 tons of gold and 330 tons of silver"|accessdate=2008-01-10}}</ref> ngakibatkeun bangsa Romawi ngalaksanakeun kolonisasi kana wewengkon Dacia.<ref>{{citebook|last=Deletant|first=Dennis|title=Colloquial Romanian|publisher=Routledge|year=1995|location=New York|pages =1|isbn=9780415129008}}</ref> Prosés kolonisasi mawa sarta basa [[Latin Vulgar]] nu nyababkeun dimimitianna période romanisasi, nu salajengna bakal ngahasilkeun basa proto-[[basa Romania|Romania]].<ref>{{citebook|last=Matley|first=Ian| title=Romania; a Profile |publisher=Praeger|year=1970|pages=85}}</ref><ref>{{citebook|last=Giurescu|first=Constantin C.|title=The Making of the Romanian People and Language|publisher=Meridiane Publishing House|year=1972|location=Bucharest|pages=43, 98–101,141}}</ref> Dina abad ka-3 séké-séké pangumbara kawas bangsa [[Goth]] loba ngalaksanakeun invasi, jadina maksa bangsa Romawi kira-kira taun 271 mundur ti Dacia, jeung nyieunanna propinsi kahiji nu ditinggalkeun ku Romawi.<ref>{{citebook|last =Eutropius|authorlink=Eutropius|coauthors=Justin, Cornelius Nepos|title=Eutropius, Abridgment of Roman History|publisher=George Bell and Sons|year=1886|location=London|url=http://www.ccel.org/p/pearse/morefathers/eutropius_breviarium_2_text.htm|accessdate=2008-08-31}}</ref><ref>{{citeweb|last=Watkins|first=Thayer|title=The Economic History of the Western Roman Empire|url=http://www.sjsu.edu/faculty/watkins/barbarians.htm|quote="The Emperor Aurelian recognized the realities of the military situation in Dacia and around 271 A.D. withdrew Roman troops from Dacia leaving it to the Goths. The Danube once again became the northern frontier of the Roman Empire in eastern Europe"|accessdate=2008-08-31}}</ref>
Baris ka-118:
Dina kudéta taun 1866, [[Alexandru Ioan Cuza|Cuza]] diasingkeun jeung digantikeun ku Pangéran Karl ti [[Hohenzollern-Sigmaringen]], nu katelah minangka [[Pangéran Karol ti Romania]]. Dina [[Perang Rusia-Turki 1877-78]], Romania ngadukung Rusia,<ref>{{Citeweb|language|Russian|title =San Stefano Preliminary Treaty|year =1878|url =http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/FOREIGN/stefano.htm|accessdate=2008-08-31}}</ref> jeung dina [[Traktat Berlin 1878]], kamerdékaan Romania diakuan.<ref>{{Cite book|work=Internet Modern History Sourcebook|title=The Treaty of Berlin, 1878 - Excerpts on the Balkans|date=July 13, 1878|place=Berlin|url =http://www.fordham.edu/halsall/mod/1878berlin.html|accessdate=2008-08-31|publisher=Fordham University}}</ref> Gagantina, Romania méré tilu distrik kidul di [[Bessarabia]] ka Rusia jeung meunangan wewengkon [[Dobrogea]]. Dina taun 1881, kapangéranan robah kana karajaan.
 
Période 1878-1914 mangrupakeunmangrupa période kastabilan jeung kamajuan pikeun Romania. Dina [[Perang Balkan Kadua]], Romania ngagabung jeung [[Yunani]], [[Sérbia]], [[Monténégro]], jeung [[Turki]] ngalawan [[Bulgaria]], jeung dina [[Traktat Bukares (1913)]], Romania miboga kakawasaan dina wewengkon [[Dobrogea Kidul]].<ref>{{Cite book|last =Anderson|first =Frank Maloy|last2 =Hershey|first2 =Amos Shartle|title =Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870-1914|publisher =Government Printing Office|year =1918|location =Washington D.C.}}</ref>
 
=== Perang Dunya ===
Baris ka-127:
 
[[File:Romania1941.png|thumb|right|250px]]
Dina [[Perang Dunya Kadua]], Romania ngadéklarasikeun nétral deui, tapi dina 28 Juni 1940, Romania narima [[ultimatum Soviét Juni 1940|ultimatum ti Uni Soviét]].<ref name="ultimatum">{{cite book|url=http://www.unibuc.ro/eBooks/istorie/istorie1918-1940/13-4.htm |archiveurl=http://web.archive.org/web/20071113170140/http://www.unibuc.ro/eBooks/istorie/istorie1918-1940/13-4.htm| archivedate=2007-11-13|title=Istoria Românilor între anii 1918-1940|author= Ioan Scurtu, Theodora Stănescu-Stanciu, Georgiana Margareta Scurtu|language=Romanian|publisher=University of Bucharest|year=2002}}</ref> Dina tekenan [[Moskwa]] jeung [[Bérlin]], Romania kapaksa mundur ti [[Bessarabia]] jeung [[Bukovina Kalér]] pikeun nyingkahan perang.<ref>{{cite book|last=Nagy-Talavera|first=Nicolas M.|title=Green Shirts and Others: a History of Fascism in Hungary and Romania|publisher=Hoover Institution Press|year=1970|page=305}}</ref> Kajadian ieu, ditambih ku sababaraha faktor nu lian, nyieunan pamaréntah Romania gabung ka [[Blok Poros]]. Akibat kaputusan blok Poros, [[Dobrogea]] kidul dibéré ka Bulgaria, samentawis Hongaria miboga [[Transilvania|Transilvania Kalér]].<ref>{{citejournal|author=M. Broszat|language=German|title=Deutschland — Ungarn — Rumänien. Entwicklung und Grundfaktoren nationalsozialistischer Hegemonial- und Bündnispolitik 1938-1941|journal=[[Historische Zeitschrift]]|issue=206|year=1968|pages=552–553}}</ref> Dina perang, Romania mangrupakeunmangrupa sumber minyak nu penting pikeun [[Jérman Nazi|Nazi]],<ref>{{cite web|url=http://www.2worldwar2.com/mistakes.htm#ploesti|title=The Biggest Mistakes In World War 2:Ploesti - the most important target|accessdate=2008-08-31}}</ref> jadina Sakutu [[Operasi Tidal Wave|ngalaksanakeun pamboman]]. Sanggeus [[Operasi Barbarossa|invasi Jérman ka Uni Soviét]], Romania ngarebut deui Bessarabia jeung Bukovina Kalér ti Soviét.
 
Sanggeus Raja [[Mihai I ti Romania]] diistrénan jeung ngalabuhkeun [[Ion Antonescu]], Romania ngagabung ka Sakutu, tapi lakuannna dina nalukkeun Jérman Nazi teu diakuan ku [[Konferénsi Parapihan Paris]] taun 1947.<ref>{{citeweb|url=http://www.rferl.org/featuresarticle/2005/5/38D4D252-BE7E-4943-A6A9-4E3C1B32A05F.html|archiveurl=http://web.archive.org/web/20070930033400/http://www.rferl.org/featuresarticle/2005/5/38D4D252-BE7E-4943-A6A9-4E3C1B32A05F.html|archivedate=2007-09-30|title=World War II – 60 Years After: Former Romanian Monarch Remembers Decision To Switch Sides|author=Eugen Tomiuc|date=May 6, 2005|accessdate=2008-08-31}}</ref> Wates kulon Romania balik deui kawas saméméhna, tapi Bukovina Kalér jeung Bessarabia tetep dikawasaan ku Soviet.
Baris ka-147:
 
== Politik jeung pamaréntahan ==
[[Konstitusi Romania]] dijieun dumasar kana [[Konstitusi Perancis]]<ref name="Europaworld">{{cite book|encyclopedia=The Europa World Year Book|year=2007|volume=2|edition=48|publisher=Routledge|location=London and New York|title=Romania|pages=3734–3759|isbn=9781857434125}}</ref> jeung ditarima liwat réferéndum nasional dina 8 Désémber 1991.<ref name="Europaworld"/> Hiji panyandakan sora nu diayakeun dina Oktober 2003 narima 79 amandemén konstitusi, nyieunannna cocog jeung législasi Uni Éropa.<ref name="Europaworld"/> Romania téh mangrupakeunmangrupa [[républik]] [[démokrasi|démokratis]] multipartéy. Fungsi éksekutif dilaksanakeun ku présidén jeung perdana menteri. [[Présidén Romania]] dipilih liwat pamilihan umum saban lima taun. Présidén nunjuk [[Perdana Menteri Romania|perdana menteri]], nu mingpin pamaréntahan.<ref name="Europaworld"/> Présidén hirup di [[Istana Cotroceni]], samentawis Perdana Menteri jeung pamaréntahan Romania kantorna di [[Istana Victoria]].
 
Cabang [[législatif]] pamaréntahan Romania, nu kawanoh minangka [[Parlemén Romania|Parlemén]] (''Parlamentul României''), diwangun ti dua majelis, ''Senat'' ([[Sénat]]), nu miboga 137 anggota (dina 2005), jeung ''[[Camera Deputaţilor]]'' (majelis handap), nu miboga 332 anggota (dina 2004). Anggota ti dua majelis ieu dipilih saban opat taun.
 
Institusi nu pangluhurna dina sistem hukum Romania nya éta [[Pangadilan Luhur Kasasi jeung Kaadilan]] (''Înalta Curte de Casaţie şi Justiţie''), nu mangrupakeunmangrupa mahkamah ageung Romania.<ref>{{citeweb|url=http://www.scj.ro/monogr_en.asp|publisher=High Court of Cassation and Justice - —Romania|title=Presentation|accessdate=2008-08-31}}</ref> Sistem hukum di Romania loba kapangaruh ku hukum di Perancis.<ref name="Europaworld"/><ref>{{citeweb|url=http://permanent.access.gpo.gov/lps35389/2000//legal_system.html|title=Romanian Legal system|publisher=CIA Factbook|year=2000|accessdate=2008-01-11}}</ref>
 
== Hubungan luar nagri ==
Baris ka-158:
Pamaréntah Romania ayeuna ngusahakan ngiatan hubungan jeung nagara-nagara [[Eropa Wétan]] (utamana [[Moldova]], [[Ukraina]], jeung [[Géorgia]]).<ref name=mae>{{cite web|title=Foreign Policy Priorities of Romania for 2008|language=Romanian|url=http://www.mae.ro/index.php?unde=doc&id=35181&idlnk=1&cat=3|publisher=Romanian Ministry of Foreign Affairs|accessdate=2008-08-28}}</ref> Romania ogé ngadéklarasikeun dukunganna ka [[Turki]], [[Kroasia]], jeung [[Moldova]] pikeun gabung ka Uni Éropa.
 
Dina Désémber 2005, Présidén, [[Traian Băsescu]], jeung [[Sekretaris Nagara Amérika Sarikat]], [[Condoleezza Rice]], nandatanganan pasatujuan nu ngijinkeun hadirna militér AS di sababaraha fasilitas Romania, utamana di bagian wétan nagara.<ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35722.htm|publisher=U.S. Department of State|title=Background Note: Romania - U.S.-Romanian Relations}}</ref> Dina Méi 2009, Sekretaris Nagara AS, [[Hillary Clinton]], nyebutkeun yén "Romania mangrupakeunmangrupa salah sahiji batur nu paling dipercaya jeung paling dihormat ku Amérika Sarikat".<ref>http://www.bucharestherald.com/politics/34-politics/3116-hillary-clinton-romania-one-of-the-most-trustworthy-and-respectable-partners-of-the-usa-</ref>
 
Hubungan diplomatik antara Romania jeung Moldova jadi istiméwa<ref name=mae/> sabab duanana miboga basa jeung sajarah nu sarua. [[Gerakan pikeun unifikasi Romania jeung Moldova]] muncul dina awal taun 1990-an sanggeus kadua nagara bébas ti kakawasaan komunis,<ref name=cfis>{{cite journal|url=http://studint.ong.ro/moldova.htm|title=Romania'S Relations With The Republic Of Moldova|author=Gabriel Andreescu, Valentin Stan, Renate Weber|journal= International Studies|publisher= Center for International Studies|date=1994-10-30|accessdate=2008-08-31}}</ref> tapi leungit sabab pamaréntah Moldova nu anyar hayang tetep merdika ti Romania.<ref name=Ihrig>{{cite web|url=http://www.desk.c.u-tokyo.ac.jp/download/es_5_Ihrig.pdf|format=PDF|title=Rediscovering History, Rediscovering Ultimate Truth|author=Stefan Ihrig|accessdate=2008-09-17}}</ref> Romania katarik jeung Moldova jeung sacara resmi nolak [[Pakta Molotov-Ribbentrop]], pajangjian nu nyababkeun direbutna sabagian wewengkon Romania ku [[Uni Soviét]]<ref name=cfis/>. Tapi dua nagara ieu teu bisa tepung ka pasatujuan dina pajangjian bilateral.<ref>{{cite news|http://www.romanianewswatch.com/2007/12/moldova-urging-romania-to-sign-basic.html|title=Moldova urging Romania to sign basic political treaty|publisher=Romania News Watch|accessdate=2008-08-28|date=2007-12-16}}</ref>
 
== Militér ==
Angkatan Pakarang Romania diwangun ti angkatan darat, laut, jeung udara, jeung dipingpin ku [[panglima pangluhurna]]. Présidén Romania mangrupakeunmangrupa panglima nu pangluhurna ti angkatan pakarang dina masa perang. Romania miboga 90.000 tentara.<ref>{{cite press release|publisher=Ministry of National Defense of Romania|url=http://www.mapn.ro/briefing/030122/030121conf.htm|title=Press conference|date=2003-01-21|accessdate=2008-08-31}}</ref>
 
Romania miboga anggaran patahanan 2.05% ti [[Produk Doméstik Bruto|PDB]], nya éta kira-kira 2.9 miliar dollar, tapi tentara Romania bakal ngagunakeun kira-kira 11 miliar dollar dina 2006 2011 pikeun modérnisasi jeung akuisisi palengkepan anyar.<ref name="ZF">{{citeweb|url= http://www.zf.ro/articol_99920/bugetul_mapn__2_05__din_pib__in_2007.html |title=MoND Budget as of 2007|publisher=''[[Ziarul Financiar]]''|date=2006-10-30|language=Romanian|accessdate=2008-08-31}}</ref> Angkatan pakarang Romania geus kalibet dina sababaraha perang, kawas misi [[NATO]] di [[Apganistan]].
Baris ka-220:
== Géografi ==
[[Gambar:Physical map of Romania.jpg|thumb|250px|Peta topografi Romania]]
Kalawan téritori saluas {{convert|238391|km2|sqmi|}}, Romania mangrupakeunmangrupa nagara nu pangluasna di [[Eropa Tenggara]] jeung nu panggedéna ka-12 di Éropa.<ref name="statistical">{{cite web|url=http://www.insse.ro/cms/files/pdf/ro/cap1.pdf|title=Geography, Meteorology and Environment|date=2004|publisher=Romanian Statistical Yearbook|language=Romanian|accessdate=2009-09-07}}</ref> Kalobaannana ti wates Romania jeung Serbia sarta [[Bulgaria]] diwangun ti [[Walungan Donau]]. Walungan Donau ngalir ka [[Laut Hideung]] liwat wewengkon Romania, ngawangun [[Délta Donau]], délta nu panggedéna kadua di Éropa, nu jadi [[Situs Warisan Dunya UNESCO]].<ref>{{citeweb|url=http://whc.unesco.org/en/list/588|title=Danube Delta|publisher=UNESCO's World Heritage Center|accessdate=2008-01-09}}</ref> Walungan penting lian nya éta [[Walungan Siret|Siret]], [[Walungan Olt|Olt]] jenung [[Walungan Mureş|Mureş]].<ref name="statistical"/>
 
Topografi Romania dibagi antara pagunungan, papasiran, jeung dataran handap. [[Pagunungan Carpathia]] ngadominasi puseur Romania, kalawan 14 puncakna nu nepi ka kaluhuran leuwih ti 2.000 méter.<ref name="statistical"/> Gunung nu pangluhurna di Romania nya éta [[Puncak Moldoveanu]] ({{convert|2544|m|ft|disp=s|abbr=on}}). Di Romania kidul bagian tengah, pagunungan robah ka papasiran. Divérsitas géografi nyababkeun divérsitas flora jeung fauna di Romania.<ref name="statistical"/>
Baris ka-228:
47% wewengkon Romania diwangun ti ékosistem natural jeung semi-natural.<ref name=biodiversity>{{citeweb|url=http://enrin.grida.no/biodiv/biodiv/national/romania/robiodiv.htm|title=Romania's Biodiversity|publisher=Ministry of Waters, Forests and Environmental Protection of Romania|accessdate=2008-01-10}}</ref> Ku sabab méh saparo leuweung di Romania (13% téritori) geus diatur pikeun konsérvasi [[Daérah Aliran Walungan]] tinimbang produksi, Romania miboga salah sahiji wewengkon leuweung nu panggedéna di Éropa.<ref name=biodiversity/>
 
Aya kira-kira {{convert|10000|km2|sqmi|abbr=on}} wewengkon nu dilindung di Romania.<ref>{{citeweb|url=http://www.envir.ee/programmid/pharecd/soes/romania/html/biodiversity/ariiprot/protarea.htm|title=Protected Areas in Romania|publisher=Romanian Ministry of Waters, Forests and Environmental Protection|accessdate=2008-01-10}}</ref> [[Délta Donau|Cagar Biosfer Donau]] mangrupakeunmangrupa komplék lahan baseuh nu panggedéna jeung paling saeutik diruksak di Éropa, ngawengku wewengkon saluas {{convert|5800|km2|sqmi|abbr=on}}.<ref>{{citeweb|url=http://www.envir.ee/programmid/pharecd/soes/romania/html/biodiversity/ariiprot/delta.htm|title=Danube Delta Reserve Biosphere|publisher=Romanian Ministry of Waters, Forests and Environmental Protection|accessdate=2008-01-10}}</ref> Pentingna biodivérsitas di Délta Donau geus diakuan di dunya, jadina didéklarasikeun minangka [[Situs Warisan Dunya UNESCO]] dina Désémber 1991.<ref>{{citeweb|url=http://whc.unesco.org/en/list/588|title=Danube Delta|publisher=UNESCO's World Heritage Center|accessdate=2008-01-10}}</ref> Aya dua cagar biosfer lian di Romania, nya éta [[Taman Nasional Retezat]] jeung [[Pagunungan Rodna|Taman Nasional Rodna]].
 
=== Flora jeung fauna ===
Baris ka-234:
Di Romania aya 3.700 spésiés tutuwuhan. 23 geus disebutkeun minangka monumén alam, 74 spésiés hilang, 39 spésiés kaancam, 171 spésiés pikacilakaeun, jeung 1.253 spésiés dianggap langka.<ref name="flora">{{cite web|url=http://enrin.grida.no/htmls/romania/soe2000/rom/cap5/ff.htm|title=Flora si fauna salbatica|publisher=enrin.grida.no|language=Romanian|accessdate=2009-09-07}}</ref> Tilu zona végetasi utama di Romania nya éta zona alpine, zona leuweung, jeung zona stépa. Végetasi nyebar dumasar kana karakteristik taneuh, iklim, jeung kaluhuran.
 
Fauna di Romania diwangun ti 33.792 spésiés, 33.085 spésiés mangrupakeunmangrupa [[invértébrata]] jeung 707 spésiés mangrupakeunmangrupa [[vértébrata]].<ref name="flora"/> Spésiés vértébrata diwangun ti 191 spésiés lauk, 20 spésiés ampibi, 30 spésiés réptil, 364 spésiés manuk, jeung 102 spésiés mamalia.<ref name="flora"/> Fauna nyebar dumasar kana rupa végétasi di mana maranéhna aya.
 
=== Iklim ===
Baris ka-245:
== Démografi ==
[[Image:Romania harta etnica 2011.PNG|350px|thumb|Peta pasebaran étnis di Romania dina taun 2011]]
Dumasar kana sénsus taun 2002, Romania miboga populasi 21.698.181 jeung kira-kira bakal ngirang. 89.5% padumuk Romania mangrupakeunmangrupa [[bangsa Romania]]. Étnis minoritas nu panggedéna nya éta [[Hungar]], nu ngawangun 6.6% populasi jeung [[urang Rom|Rom]] nu ngawangun 2.46% populasi. Dumasar kana sénsus resmi, 535.250 urang Rom tinggal di Romania. Hungar, nu mangrupakeunmangrupa minoritas di [[Transilvania]], jadi mayoritas di county [[County Harghita|Harghita]] jeung [[County Covasna|Covasna]]. [[Bangsa Ukraina]], [[Bangsa Jérman|Jérman]], [[Lipovan]], [[Bangsa Turki|Turki]], [[Tatar]], [[Bangsa Sérbia|Sérbia]], [[Bangsa Slowakia|Slowakia]], [[Bangsa Bulgaria|Bulgaria]], [[Bangsa Kroasia|Kroasia]], [[Bangsa Yunani|Yunani]], [[Bangsa Rusia|Rusia]], [[Yahudi]], [[Bangsa Céko|Céko]], [[Bangsa Polandia|Polandia]], [[Bangsa Italia|Italia]], [[Bangsa Arménia|Arménia]], jeung sababaraha grup étnis lianna ngawangun 1.4% populasi.<ref name="census">{{cite report|url=http://www.recensamant.ro/pagini/rezultate.html|title=Official site of the results of the 2002 Census|language=Romanian|accessdate=2008-08-31}}</ref>
 
Basa resmi Romania nya éta [[basa Romania]]. Basa Romania mangrupakeunmangrupa basa asli pikeun 91% padumuk Romania, jeung [[basa Hongaria]] sareng [[Rom]] minangka basa minoritas nu pangpentingna, dipaké ku 6.7% jeung 1.1% padumuk.<ref name="census" /> Di tempat étnis minoritas ngawangun 20% populasi, basa minoritas éta bisa dipaké dina administrasi jeung hukum. [[Basa Inggris]] jeung [[Basa Perancis|Perancis]] mangrupakeunmangrupa basa asing utama nu diajarkeun di sakola-sakola. Basa Inggris digunakeun ku 5 yuta padumuk Romania, Perancis ku 4–5 yuta<sup>[''nu bener?'']</sup> padumuk, jeung Jérman, Italia, jeung Spanyol dipaké ku 1–2 yuta padumuk.<ref>{{citeweb|url=http://www.anis.ro/index.php?page=afaceri&sec=afaceri_avantaje&lang=ro|title=Outsourcing IT în România|language=Romanian|publisher=Owners Association of the Software and Service Industry|accessdate=2008-08-31}}</ref> Saméméhna, basa Perancis mangrupakeunmangrupa basa asing utama di Romania, tapi basa Inggris geus ngagantina. Basa Jérman diajarkeun di Transilvania lantaran kakawasaan Austria-Hongaria di propinsi ieu sebelumnya.
 
Romania mangrupakeunmangrupa [[nagara sékulér]], jadina teu boga agama nasional. Agama nu loba diagem nya éta [[Garéja Orthodox Romania]] (86.7%). Agama penting lianna nya éta [[Katolik Roma]] (4.7%), [[Protéstan]] (3.7%), [[Garéja Péntakosta|Péntakosta]] (1.5%), jeung [[Garéja Katolik-Yunani Romania]] (0.9%).<ref name="census" /> [[Islam]] ogé diagem jeung museur di [[Dobrogea]]. Salian ti Islam, agama [[Yahudi]] ogé diagem ku sabagian padumuk Romania.
 
== Atikan ==
[[Image:The University.JPG|thumb|250px|[[Universitas Bukares]]]]
Ti Révolusi Romania 1989, sistem atikan Romania terus diréformasi.<ref>{{cite report|publisher=UNESCO|url=http://www.unesco.org/education/wef/countryreports/romania/rapport_1.html|title=The Romanian Educational Policy in Transition|accessdate=2008-08-31}}</ref> Dumasar kana Undang-Undang Atikan nu dipaké dina taun 1995, sistem atikan diatur ku [[Kamentrian Atikan jeung Panalungtikan Romania|Kamentrian Atikan jeung Panalungtikan]]. [[TK]] mangrupakeunmangrupa atika opsional pikeun barudak nu yuswana 3 nepi ka 6 taun. Sakola dimimiti dina yuswa 7 taun (kadang-kadang 6), jeung wajib nepi ka kelas 10 (dina yuswa kira-kira 16 atawa 17).<ref>{{cite report|publisher=UNESCO|url=http://www.unesco.org/education/wef/countryreports/romania/rapport_2.html|title=The Romanian Educational Policy in Transition|accessdate=2008-08-31}}</ref>
 
Dumasar kana [[Academic Ranking of World Universities]], dina taun 2006 teu aya universitas di Romania nu asup ka 500 universitas nu pangalusna di dunya.<ref>{{cite report|url=http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2006/ARWU2006FULLLIST-BY%20RANK%20(PDF).pdf|format=pdf|title=Academic Ranking World University 2006: Top 500 World University|accessdate=2008-08-31}}</ref> Dilaporkeun yén universitas nu pangalusna di Romania, [[Universitas Bukares]] ngan miboga peunteun saparo ti universitas nu miboga tingkat ka-500.<ref>{{cite report|publisher=Asociaţia Ad Astra a cercetătorilor rom
Baris ka-260:
== Ékonomi ==
[[Image:MittalSteelGalati200607.jpg|thumb|250px|Pabrik baja [[ArcelorMittal]] di [[Galaţi]]]]
Kalawan [[Produk Doméstik Bruto|PDB]] $264 miliar jeung [[PDB per kapita]] ([[purchasing power parity|PPP]]) $12.285<ref>{{citeweb|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=968&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPCPIPCH&grp=0&a=&pr1.x=87&pr1.y=12 |title=IMF World Economic Outlook April 2008 - Central and Eastern Europe|month=April | year=2008|publisher=IMF|accessdate=2008-08-31}}</ref> dina taun 2008, Romania mangrupakeunmangrupa nagara kalawan pamasukan nengah ka luhur<ref>{{citeweb|url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/DATASTATISTICS/0,,contentMDK:20421402~pagePK:64133150~piPK:64133175~theSitePK:239419,00.html#Upper_middle_income|publisher=World Bank|title=Country Classification Groups|year=2005|accessdate=2008-08-31}}</ref> jeung geus jadi bagian ti Uni Éropa ti 1 Januari 2007.
 
Sanggeus rézim komunis labuh dina taun 1989, nagara ieu ngalaman dékade panurunan jeung kateustabilan ékonomi, disababkeun ku labuhna basis industri jeung kirangnya réformasi struktural, tapi ti taun 2000, ékonomi Romania robah kana ékonomi kalawan kastabilan [[ékonomi makro]], jeung ciri kamekaran ékonomi luhur, tingkat pangangguran handap jeung ngirangna [[inflasi]]. Dina taun 2006, Romania nyitak kamekaran ékonomi 7.7%, salah sahiji nu panggedéna di Éropa.<ref>{{citeweb|language=Romanian|url=http://www.insse.ro/cms/files/statistici/comunicate/pib/pibr06.pdf|format=PDF|title=GDP in 2006|publisher=Romanian National Institute of Statistics|accessdate=2008-01-10}}</ref> Kamekaran ékonomi turun ka 6.1% dina taun 2007,<ref>{{citeweb|language=Romanian|title=World Bank: In 2008 Romania will have an economic growth of 5.9%|url=http://www.romanialibera.ro/a115093/banca-mondiala-in-2008-romania-va-avea-o-crestere-economica-de-5-9.html|accessdate=2008-01-13}}</ref> tapi nepi ka 8.9% dina salapan bulan awal taun 2008. Kamekaran ékonomi labuh ka 2.9% dina triwulan ka-4 jeung kamekaran ékonomi Romania dina taun 2008 jadi 7.1%. Hal ieu disababkeun ku ayana [[krisis finansial global 2008-2009|krisis finansial global]].<ref>{{cite web|url=http://www.curierulnational.ro/Economie/2009-03-05/Cresterea+economica+din+2008+a+franat+brusc+in+T+4|title=Creşterea economică din 2008 a frânat brusc în T 4|work=Curierul National|language=Romanian|accessdate=2009-09-07}}</ref>
Baris ka-272:
== Transportasi ==
[[Image:Romania-drumuri.svg|right|thumb|250px|Peta jaringan jalan di Romania]]
Ku lantaran lokasina, Romania mangrupakeunmangrupa simpangan pikeun patukeran ékonomi internasional di [[Eropa]], tapi lantaran kirangna invéstasi, pangurusan jeung paropéaan infrastruktur transportasi Romania teu minuhan kabutuhan pasar jeung katinggal ti [[Eropa Kulon]].<ref name="drumuri">{{cite web|url=http://www.cnadnr.ro/pagina.php?idg=20|title=Prezentarea generală a reţelei de drumuri|publisher=cnadnr.ro|language=Romanian|accessdate=2009-09-07}}</ref> Tapi, kondisi ieu terus ngabener jeung standar [[jaringan transportasi Trans-Eropa]] terus diudag. Sababaraha proyék geus dimimitian kalawan dana ti [[Instrument for Structural Policies for Pre-Accession]] (ISPA) jeung injeuman ti [[International Financial Institutions]] ([[Bank Dunya]], [[IMF]], jsb.).
 
Bank Dunya ngira-ngira yén jaringan rél karéta api nu aya di Romania dina taun 2004 nepi ka 22.298&nbsp;km, nyieunanna jaringan karéta api nu panggedéna ka-4 di Éropa.<ref name="cai ferate">{{citeweb|url=http://www.cfr.ro/jf/romana/0208/retea.htm|title=Reteaua feroviara|language=Romanian|publisher=cfr.to|accessdate=2009-09-06}}</ref>
Baris ka-285:
Awal abad ka-20 dianggap minangka jaman kajayaan budaya Romania.<ref>{{cite web|url=http://www.columbia.edu/cu/romanian/articles/TheRomanianCulturalDebateOfTheSummer.html|title= Romanian Cultural Debate of the Summer: Romanian Intellectuals and Their Status Groups|publisher=Romanian Club @ Columbia University|author=Mona Momescu|accessdate=2008-08-28}}</ref> Inohong penting nu geus mangaruhan budaya dunya nya éta [[Constantin Brâncuşi]], figur utama gerakan modérn, panaratas abstraksi jeung panganyar skulptur dunya.<ref>{{citeweb|url=http://www.brancusi.com/bio.html|title=Constantin Brâncuşi's bio|publisher=Brancusi.com|accessdate=2008-01-20}}</ref> Salah sahiji karyana, "''[[Bird in Space]]''" , kajual $27.5 yuta dina taun 2005.<ref>{{citeweb|url=http://antiquesandthearts.com/AW-2005-05-10-12-15-39p1.htm|title=Brancusi's 'Bird in Space' Sets World Auction Record for Sculpture at $27,456,000|publisher=Antiques and the Arts Online|accessdate=2008-01-20}}</ref><ref>{{citeweb|url=http://crib.mae.ro/index.php?lang=en&id=31&s=15441&arhiva=true|publisher=Romanian Information Center in Brussels|title=November 9, The price record for a Brancusi masterpiece was set up in 2005 when “Bird in Space” was sold for USD 27.5 M|accessdate=2008-01-20}}</ref> Dina période antar perang dunya, inohong kawas [[Tudor Arghezi]], [[Lucian Blaga]], [[Eugen Lovinescu]], [[Ion Barbu]], [[Liviu Rebreanu]] ngusahakeun nyinkronisasikeun sastra Romania jeung sastra Éropa. [[George Enescu]], panembang Romania nu kasohor, ogé asalna ti période ini.<ref>{{citeweb|url=http://www.enescusociety.org/georgeenescu.php|title=George Enescu, the composer|publisher=International Enescu Society|accessdate=2008-01-20}}</ref>
 
Sanggeus perang dunya réngsé, komunisme mawa panyénsoran gedé. Kabébasan nepikeun pamikiran dilarang, tapi inohong kawas [[Gellu Naum]], [[Nichita Stănescu]], jeung [[Marin Sorescu]] hasil lolos ti panyénsoran, jeung mangrupakeunmangrupa pamingpin "Renaissance" leutik pikeun sastra Romania.<ref>{{citebook|last=Ştefănescu|first=Alex.|title=Nichita Stănescu, The Angel With A Book In His Hands|language=Romanian|publisher=Maşina de scris|year=1999|pages=8|isbn=9789739929745}}</ref> Samentawis teu loba karya nu hasil lolos ka dunya internasional lantaran panyénsoran, karya figur kawas [[Constantin Noica]], [[Paul Goma]], jeung [[Mircea Cărtărescu]] dipublikasikeun di luar nagri sanajan aranjeunna dipanjarakeun lantaran rupa-rupa alesan politik. Sababaraha senima milih ninggalkeun nagara jeung nyumbang karyana dina pangasingan, kawas [[Eugen Ionescu]], [[Mircea Eliade]], jeung [[Emil Cioran]].
 
== Tempo ogé ==
Dicomot ti "https://su.wikipedia.org/wiki/Romania"