Perang Tiis: Béda antarrépisi

[[Perang Tiis (1979–1985)|Dina taun 1980-an]], Amérika Sarikat ningkatkeun deui [[Doktrin Reagan|tekanan diplomatik, militer, jeung ékonomi]] ka Uni Soviét dina waktuna nagara komunis éta keur aya dina kamiskinan [[Era Stagnasi|stagnasi perékonomian]]. Dina pertengahan 1980-an, Presiden Soviét nu anyar , [[Mikhail Gorbachev]], méré nyaho ngeunaan kawijakan réformasi liberalisasi ''[[perestroika]]'' ("rékonstruksi, réorganisasi", 1987) jeung ''[[glasnost]]'' ("keterbukaan", [[ca.]] 1985). Kawijakan ieu ngabalukarkeun Soviét jeung nagara-nagara satelitna dilanda ku [[Révolusi 1989|gelombang Révolusi]] damai nu dienggeusan ku [[Bubaran Uni Soviét|rubuhna Uni Soviét]] dina taun 1991, jeung dina ahirna nyésakeun Amérika Sarikat nu jadi hiji-hijina kakuatan militer nu panglobana di Dunya. Perang Tiis jeung rupa-rupa paristiwa nu séjénna ngabalukarkeun akibat nu gedé ka dunya jeung sok disebutkeun dina budaya populér, hususna dina media nu némbongkeun téma [[spionaseuu]] jeung ancaman perang [[nuklir]].

Rupa-rupa paristiwa saméméh Perang Dunya Kadua némbongkeun ayana silih teu percaya jeung curiga dina kakuatan Kulon jeung Uni Soviét, teu leupas ti filosofi umum Partei [[Bolshevik]] nu dijieun pikeun ngalawan kapitalismeu.<ref name = "Halliday">{{Harvnb|Halliday|2001|p=2e}}</ref> Ada dukungan ti Kulon terhadap [[gerakan Bodas]] anti-Bolshevik dina [[Perang Saudara Rusia]],<ref name = "Gaddis">{{Harvnb|Gaddis|1990|p=57}}</ref> pemberian dana ku Uni Soviét ka pekerja pemberontak Britania dina taun 1926 ngabalukarkeun [[Britania Raya]] memutuskan hubungan dengan Uni Soviét,<ref name="tucker74">{{Harvnb|Tucker|1992|p=74}}</ref> deklarasi Stalin taun 1927 pikeun hirup berdampingan sacara damai dengan nagara-nagara kapitalis diurungkan,<ref name="tucker75">{{Harvnb|Tucker|1992|p=75}}</ref> tuduhan ayana konspirasi dina [[Peradilan Shakhty]] taun 1928 nu direncanakeun ku Britania jeung Perancis ngabalukarkeun kudetakudéta,<ref name="tucker98">{{Harvnb|Tucker|1992|p=98}}</ref> penolakan Amérika pikeun mengakui Uni Soviét hingga taun 1933,<ref name = "LaFeber 1991">{{Harvnb|LaFeber|1991|pp=194–197}}</ref> jeung [[Stalieusme]] [[Peradilan Moskow]] pikeun kasus [[Pembersihan Gedé-Gedéan]], serta tuduhan atas ayana spionaseu ti Britania, Perancis, jeung [[Jerman Nazi]] mangrupakeun paristiwa-paristiwa nu nukangan Perang Tiis.<ref>{{cite book|author=Tim Tzouliadis|title=The Forsaken|publisher=The Penguin Press|isbn=978-1-59420-168-4}}</ref>

Keur waktuna Tentara Jerman [[Operasi Barbarossa|menginvasi Uni Soviét]] dina bulan Juni 1941, Sekutu nyokot kauntungan ti front anyar ieu jeung milih pikeun ngabantuan Uni Soviét. Britania nandatanganan persekutuan formal jeung Amérika Sarikat nyieun kasepakatan informal jeung Soviét. Dina waktuna perang, Amérika Sarikat méré fasilitaa Britania jeung Soviét liwat program [[Lend-Lease]] na.<ref>George C. Herring Jr., ''Aid to Russia, 1941–1946: Strategy, Diplomacy, the Origins of the Cold War'' (Columbia University Press, 1973).</ref>

Dina pandangan Amérika, Stalin dianggep sebagai salah sahiji sekutu potensial pikeun mencapai tujuan maranéhna, sadengkeun dina pandangan Britania, Stalin dianggep ancaman panggedéna dina pencapéian agénda maranéhna. Ku diicingana lolobana ti nagara-nagara Éropa Wétan ku Soviét, Stalin aya dina pihak nu untung jeung kadua pamingpin Kulon silih sasaingan pikeun memperku dukungana. Perbedaan visi antara Roosevelt jeung Churchill ngabalukarkeun kadua belah pihak melakukan negosiasi sacara terpisah dengan Stalin. Dina bulan Oktober 1944, Churcill melakukan perjalanan ke [[Moskow]] jeung sepakat pikeun ngabagi [[Balkan]] berdasarkan pangaruh masing-masing, jeung tidak lila kemudian, di [[Yalta]], Roosevelt ogé menandatanganinandatanganan kesepakatan terpisah dengan Stalin ngeunaan masalah Asia jeung menolaknolak pikeun mendukungngadukung Churcill dina isu jeung Reparasi [[Polandia]].<ref Name=Plokhy/>

Negosiasi leuwih lanjut antara Soviét jeung Sekutu sahubungan jeung kasaimbangan dunya saenggeus perang dina [[Konferensi Yalta]] dina bulan Februari 1945, sanajan konferensi ieu ogé gagal nepi ka konsesus ngeunaan kerangka kerja saenggeusperang di Éropa.<ref name="Gaddis21">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=21}}</ref> Dina bulan April 1945, Churcill jeung Presiden Amérika Sarikat nu anyar , [[Harry S. Truman]], sepakat pikeun ngalawan kaputusan Soviét nu méré bantuan ka Pamaréntahan Lublin, saingan [[Pamaréntahan Polandia di pengasingan]] nu dikontrol ku Soviét.<ref>{{Harvnb|Zubok|1996|p=94}}</ref>

Dina [[Konferensi Potsdam]], nu dikeureuyeuh dina ahir Juli saenggeus ngarasa éléhna Jerman, perbedaan serius terkait dengan perkembangan masa depan Jerman jeung Éropa Wétan.<ref name = "Byrd">{{cite encyclopedia|author=Byrd, Peter|editor=McLean, Iain; McMillan, Alistair|encyclopedia=The concise Oxford dictionary of politics|title=Cold War (entire chapter)|url=http://books.google.com/?id=xLbEHQAACAAJ|accessdate=June 16, 2008|year=2003|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-280276-3|ref=harv}}</ref> Selain itu, jumlah partisipan perang jeung perbedaan kebiasaan dijadikan alasan ku satu sama lianna pikeun mengkonfirmasi kecurigaan maranéhna ngeunaan niat bermusuhan jeung mempertahankan kubu maranéhna masing-masing.<ref>Alan Wood, p. 62</ref> Dina konferensi ieu, Truman mérétahu Stalin yén Amérika Sarikat ngabogaan senjata anyarnuanyar nu kuat.<ref name="Gaddis25" />

=== Persiapan pikeun "perang anyar " ===

Dina bulan Februari 1946, laporan "[[Artikel X|Telegram Panjang]]" [[George F. Kennan]] ti Moskow ngabantuan pikeun ngartikulasikeun kabijakan Pamaréntah AS nu teterusan inténsif dina ngalawan Soviét, nu jadi dasar keur strategi Amérika Sarikat ks Uni Soviét salila Perang Tiis.<ref>{{Harvnb|Schecter|2003|pp=152–154}}</ref> Dina bulan Séptémber, pihak Soviét nyieun telegram [[Nikolai Vasilevich Novikov|Novikov]], nu dikirim ku duta besar Soviét ka Amérika Sarikat, namun pangiriman telegram ieu ditugaskeun jeung ogé ditulis ku [[Vyacheslav Molotov]], telegram ieu ngajelaskeun yén AS "ayana dina cengkeraman monopoli kapitalis nu ngembangkeun kamampuan militer dina rangka nyiapkeun kondisi pikeun meunangkeun supremasi dunya dina salah sahiji perang anyar ".<ref>{{Harvnb|Kydd|2005|p=107}}</ref>

Dina taun 1952, Stalin [[Nota Stalin|berulang kali mengajukan rencana pikeun menyatukan Jerman Wétan jeung Jerman Kulon]] di handap hiji Pamaréntahan tunggal nu dipilih dina pamilihan umum nu diawasan ku [[Perserikatan Bangsa-Bangsa]] mun Jerman nu anyar ieu leupas ti aliansi militer Kulon, namun usulan ieu ditolak ku kakuatan Kulon. Babaraha sumber nyengkétakeun kasungguhan usulan ieu.<ref>Van Dijk, Rudd. [http://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/ACFB54.pdf The 1952 Stalin Note Debate: Myth or Missed Opportunity for German Reunification?] Woodrow Wilson International Center for Scholars. Cold War International History Project, Working Paper 14, May 1996.</ref>

=== Rencana Marshall jeung kudetakudéta Cekoslowakia ===

{{Main|Rencana Marshall|KudetaKudéta Cekoslowakia 1948}}

Dina awal 1948, nyusul laporan nu nguatan "elemen reaksioner" di [[Cekoslowakia]], Soviét [[KudetaKudéta Cekoslowakia 1948|ngalaksanakeun kudetakudéta di Cekoslowakia]], nu mangrupakeun hiji-satunya nagara Blok Wétan nu diijinkan Soviét pikeun mempertahankan struktur démokrasinya.<ref name="wettig86">{{Harvnb|Wettig|2008|p=86}}</ref><ref>{{Harvnb|Patterson|1997|p=132}}</ref> Kebrutalan publik dina kudetakudéta ieu mengejutkan nagara-nagara Kulon, perdebatan muncul di Kongres Amérika Sarikat, nu kasieunan yén perangbakal terjadi kembali dina upaya Soviét pikeun menyapu habis sakabéh pendukung Rencana Marshall.<ref name="miller19">{{Harvnb|Miller|2000|p=19}}</ref>

Kabijakan kembar Doktrin Truman jeung Rencana Marshall ngabalukarkeunngabalukarkeuin miliaran bantuan ékonomi jeung militer mengalir pikeun [[Éropa Kulon]], [[Yunani]], jeung [[Turki]]. Dengan bantuan AS, militer Yunani berhasil memenangkanmeunangkeun perang saudara.<ref name = "Karabell" /> Partei [[Démokrasi Kristen (Italia)|Démokrasi Kristen]] [[Italia]] ogé sukses ngéléhkeun aliansi [[Partei Komunis Italia|Komunis]]-[[Partei Sosialis Italia|Sosialis]] dina pemilihan umum taun 1948.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=162}}</ref> Dina saat nu bersamaan, terjadi paningkatan aktivitas intelijen jeung [[spionaseu]], [[Pembelotan jeung emigrasi Blok Wétan|pembelotan Blok Wétan]], jeung pengusiran diplomatik.<ref>{{Harvnb|Cowley|1996|p=157}}</ref>

Amérika Sarikat jeung Britania ngahijikeun zona Jajahan maranéhna di Jerman jadi “[[Bizone|Bizonia]]” (1 Januari 1947, terus jadi “Trizonia” saenggeus zona Jajahan Perancis ogé digabungkeun dina bulan April 1949).<ref name="miller13">{{Harvnb|Miller|2000|p=13}}</ref> Bagéan ti upaya dibangunna deui perékonomian Jerman, dina awal 1948 perwakilan ti babaraha nagara Éropa Kulon jeung Amérika Sarikat ngumumkeun kamupakatan pikeun ngahijikeun wilayah Jajahan Jerman Kulon jadi salah sahiji Pamaréntahan federal.<ref name="miller18">{{Harvnb|Miller|2000|p=18}}</ref> Selain itu, sesuai dengan Rencana Marshall, maranéhna nyieun deui industrialisasi jeung ngatur deui perékonomian Jerman bareng-bareng, kaasup dibéwarakeunna mata uang anyar [[Deutsche Mark]] pikeun ngagantikeun mata uang [[Reichsmark]] lila nu nilaina anjlok Soviét.<ref name="miller31">{{Harvnb|Miller|2000|p=31}}</ref>

[[Gambar:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|right|thumb| Presiden Truman menandatanganinandatanganan [[Undang-Undang Kaamanan Nasional 1947|Amendemen Undang-Undang Kaamanan Nasional 1949]] dengan para tamu di [[Oval Office]].]]

Britania, Perancis, Amérika Sarikat, Kanada jeung dalapan nagara-nagara Éropa Kulon nandatanganan [[Pakta Pertahanan Atlantik Kalér]] dina bulan April 1949 pikeun nyieun [[NATO|North Atlantic Treaty Organization]] (NATO).<ref name="Gaddis 2005, p. 34"/> Dina bulan Agustus, perangkat atom Soviét kahiji dibitukeun di [[Semipalatinsk]], [[Republik Sosialis Soviét Kazakhstan|RSS Kazakhtan]].<ref name = "LaFeber 1991" /> Saenggeus Soviét menolaknolak pikeun miluan dina upaya dibanguna deui Jerman nu geus ditetapkeun ku nagara-nagara Éropa Kulon dina taun 1948,<ref name="miller18"/><ref name="turner23">{{Harvnb|Turner|1987|p=23}}</ref> AS, Britania, jeung Perancis meloporan dijieuna [[Jerman Kulon]] di tilu zona Jajahan maranéhna nu digabungkeun dina bulan April 1949.<ref name = "Byrd" /><ref>{{cite web|title=Trizonia|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2011|accessdate=May 7, 2011|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/606151/Trizonia}}</ref> Soviét teus nyikepanna ku dibéwarakeuna dijieuna [[Jerman Wétan|Republik Demokratik Jerman]] di zona Jajahana di Jerman Wétan dina bulan Oktober.<ref name = "Byrd" />

Dina taun 1949, Tentara Pembébasan Rakyat [[Mao Zedong]] ngahasil ngagulingkeun Pamaréntahan Nasionalis [[Kuomintang]] (KMT) [[Chiang Kai-shek]] nu didukung ku Amérika Sarikat di [[Tiongkok]], jeung Uni Soviét terua ngajalin aliansi jeung [[Republik Rakyat Tiongkok]] nu anyar kabentuk.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=39}}</ref> Chiang jeung Pamaréntahan KMT na mundur ka kapuloan [[Taiwan]]. Sabab dihadapkeun dina [[Révolusi Cina (1949)|Révolusi komunis di Tiongkok]] jeung [[Proyék bom atom Soviét|ahir ti monopoli atom]] Amérika Sarikat dina taun 1949, Pamaréntahan Truman langsung ngalegaan jeung ningkatkeun kabijakan [[kontainmen]] maranéhna di Tiongkok.<ref name = "LaFeber 1991" /> Dina [[NSC-68]], salah sahiji dokumen rusiah dina taun 1950,<ref name="Gaddis 2005, p. 164">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=164}}</ref> disebutkeun yén Dewan Kaamanan Nasional ngusulkeun pikeun nguatan sistem aliansi pro-Kulon jeung ngagedéan pangeluaran pertahanan.<ref name = "LaFeber 1991" />

Amérika Sarikat salajengna ogé maju ngalegaan kabijakan kontainmen maranéhna ke Asia, Afrika, jeung [[Amérika Latin]] pikeun ngalawan gerakan nasionalis Révolusioner, lolobana dipimpin ku Partei-Partei komunis nu dibiayaan ku Soviét jeung berjuang dina ngalawan dominasi kolonial Éropa di [[Asia Tenggara]] jeung wilayah lianna.<ref name="Gaddis 2005, p. 212">{{Harvnb|Gaddis|2005|p= 212}}</ref> Dina awal 1950-an (periode ieu kadang dikenal ku “[[Pactomania]]”), AS nyieun rangkéan aliansi jeung Jepang, Australia, Selandia Anyar , Thailand, jeung [[Filipina]] (utamana [[ANZUS]] dina taun 1951 jeung [[Pakta Pertahanan Asia Tenggara|SEATO]] dina taun 1954). Aliansi ieu nyieun AS ngabogaan babaraha pangkalan militer jangka panjang di nagara-nagara éta.<ref name = "Byrd" />

Salah sahiji dampak nu signifikan ti kabijakan kontainmen Amérika Sarikat adalah pecahnya [[Perang Korea]]. Dina bulan Juni 1950, [[Tentara Rakyat Korea|Tentara Rakyat Korea Kalér]] di bawah arahan ti [[Kim Il-Sung]] menginvasi [[Korea Kidul]].<ref name="Stokesbury1990">{{cite book|title= A Short History of the Korean War|last=Stokesbury|first= James L|year= 1990|publisher=Harper Perennial|location= New York|isbn= 0-688-09513-5|page=14}}</ref> Joseph Stalin “merencanakan, mempersiapkan, jeung memulai” invasi éta,<ref>David Dallin, ''Soviét Foreign Policy After Stalin'' (J. B. Lippincott, 1961), p60.</ref> menyusun “rencana [perang] dengan rinci” nu kemudian dikirimkan ka Korea Kalér.<ref>Douglas J. Macdonald, “Communist Bloc Expansion in the Early Cold War,” International Security, Winter 1995-6, p180.</ref><ref>John Lewis Gaddis, ''We Know Now: Rethinking Cold War History'' (Oxford University Press, 1997), p71.</ref><ref>Sergei N. Goncharov, John W. Lewis and Xue Litai, ''Uncertain Partners: Stalin, Mao and the Korean War'' (Stanford University Press, 1993), p213</ref><ref>William Stueck, ''The Korean War: An International History'' (Princeton University Press, 1995), p69.</ref> Pikeun mengejutkan Stalin,<ref name = "LaFeber 1991" /> [[Dewan Kaamanan PBB]] mendukungngadukung jeung memfasilitasi pertahanan di Korea Kidul, meskipun Soviét kemudian memboikot sidang sebagai protes karena [[Republik Tiongkok|Taiwan]] nu diberi kursi tetep di dewan, bukana [[Republik Rakyat Tiongkok|Komunis Cina]].<ref>{{Harvnb|Malkasian|2001|p=16}}</ref> Personel militer gabungan PBB nu terdiri ti Korea Kidul, AS, Britania Raya, Turki, Kanada, Australia, Perancis, Afrika Kidul, Filipina, Belanda, Belgia, Selandia Baru, jeung nagara-nagara lianna bersatu pikeun menghentikan invasi ieu.<ref>Fehrenbach, T. R., ''This Kind of War: The Classic Korean War History'', Brasseys, 2001, ISBN 1-57488-334-8, page 305</ref>

Meskipun Cina jeung Korea Kalér sudah lelah akibat perang nu berkelanjutan jeung siap pikeun mengahirinya dina taun 1952, Stalin bersikeras yén maranéhna kudu terus berjuang, jeung [[gencatan senjata]] anyardisetujuianyar disetujui dina taun 1953 saenggeus kematian Stalin.<ref name = "Byrd" /> Pamingpin Korea Kalér Kim Il Sung kemudian menciptakan kediktatoran nu sangat terpusat jeung brutal di Korea Kalér, mérénya kakuasaan tak terbatas jeung ngahasilkeun salah sahiji kultus kepribadian nu tak tertembus berdekade-dekade lilanya.<ref>Oberdorfer, Don, ''The Two Koreas: A Contemporary History'', Basic Books, 2001, ISBN 0-465-05162-6, page 10-11</ref><ref>No, Kum-Sok and J. Roger Osterholm, ''A MiG-15 to Freedom: Memoir of the Wartime North Korean Defector who First Delivered the Secret Fighter Jet to the Americans in 1953'', McFarland, 1996, ISBN 0-7864-0210-5</ref> Di Korea Kidul, pamingpin [[Korupsi|korup]] [[Syngman Rhee]] nu mendapat dukungan ti AS menerapkan sistem Pamaréntahan [[Totalitarianisme|totaliter]].<ref>{{Cite book|last = Hastings|first = Max|title = The Korean War|publisher = Simon & Schuster|year = 1988|location = New York|pages = 89–90|url = http://books.google.com/books?id=wvOMegzEi3AC|id =|isbn = 0-671-66834-X}}</ref> Saenggeus Rhee digulingkan dina taun 1960, Korea Kidul jatuh di bawah masa Pamaréntahan militer nu berlangsung sampai pembentukan kembali sistem multi-Partei dina taun 1987.

Dina taun 1953, perubahan dina kepamingpinan pulitik di kadua belah pihak turut menggeser dinamika Perang Tiis.<ref name=autogenerated1>Karabell, p. 916</ref> [[Dwight D. Eisenhower]] dilantik sebagai Presiden AS nu anyardinaanyar dina bulan Januari. Salila 18 bulan terahir Pamaréntahan Truman, anggaran pertahanan Amérika Sarikat telah meningkat opat kali lipat, jeung Eisenhower bertekad pikeun mengurangi sepertiga ti pengeluaran militer sambil terus berjuang dina Perang Tiis sacara épéktip.<ref name = "LaFeber 1991" />

Saenggeus kematian [[Joseph Stalin]], [[Nikita Khrushchev]] jadi pamingpin Soviét saenggeus deposisi jeung pengeksekusian [[Lavrentiy Beria]] jeung ogé menyingkirkan saingana seperti [[Georgy Malenkov]] jeung [[Vyacheslav Molotov]]. Dina tanggal 25 Februari 1956, Khrushchev mengejutkan delegasi dina Kongres ke-20 [[Partei Komunis Uni Soviét|Partei Komunis Soviét]] dengan mencela kejahatan Stalin.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=107}}</ref> Sebagai bagéan ti kampanye [[de-Stalieusasi]], iamanéhna menyatakan yén satu-satunya cara pikeun mereformasi jeung menjauh ti kabijakan Stalin adalah dengan mengakui kesalahan nu dilakukana dina masa lalu.<ref name = "Karabell" />

Dina tanggal 18 November 1956, saat berpidato ka duta besar Kulon dina salah sahiji resepsi di kedutaan Polandia di Moskow, Khrushchev mengungkapkan kalimat terkenalnya: "Entah kalian suka atawa tidak, sejarah berada di pihak kami. Kamibakal mengubur kalian", pernyataana ieu mengejutkan semua tamu nu hadir.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,867329,00.html We Will Bury You!]", ''[[Time (magazine)|Time magazine]]'', November 26, 1956. Retrieved June 26, 2008.</ref> Khrushchev kemudian mengklaim yén iamanéhna tidakteu membicarakan ngeunaan perang nuklir, melainkan ngeunaan kemenangan komunisme atas kapitalismeu.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=84}}</ref> Taun 1961, Khrushchev menyatakan: "bahkan jika Uni Soviét berada di belakang Kulon, dina satu dekade kekurangan perumahanbakal lenyap, barang-barang konsumsibakal melimpah, jeung dina dua dekade, pembangunan masyarakat komunis di Uni Soviétbakal selesai".<ref>{{Harvnb|Tompson|1997|pp=237–239}}</ref>

Sekretaris nagara Eisenhower, John Foster Dulles, memprakarsai kabijakan "[[New Look]]" sebagai strategi kontainmen (penahanan) baru, nu menyerukan agar AS leuwih mengandalkan senjata nuklir pikeun ngalawan musuh-musuhnya dina masa perang.<ref name = "Karabell" /> Dulles ogé menyerukan doktrin "pembalasan besar-besaran" jeung menyuruh AS pikeun tidakteu nanggepan setiap agresi Soviét. Sebagai contoh, karena Soviét ngabogaan keunggulan nuklir, Eisenhower, di bawah ancaman ti Khrushchev, menolaknolak pikeun campur tangan dina [[Krisis Suez]] di [[Wétan Tengah]] dina taun 1956.<ref name = "LaFeber 1991" />

[[Révolusi Hongaria]] 1956 terjadi teu lila saenggeus Khrushchev menghapuskan kakuasaan pamingpin Stalieus Hongaria [[Mátyás Rákosi]].<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/4/newsid_2739000/2739039.stm|title=Soviét troops overrun Hungary|publisher=BBC News|date=November 4, 1956|accessdate=June 11, 2008}}</ref> Sebagai tanggepan terhadap pemberontakan,<ref>Video: [http://files.osa.ceu.hu/holdings/selection/rip/4/av/1956-44.html Revolt in Hungary]{{dead link|date=November 2011}} Narrator: [[Walter Cronkite]], producer: CBS (1956) – Fonds 306, Audiovisual Materials Relating to the 1956 Hungarian Revolution, OSA Archivum, Budapest, Hungary ID number: HU OSA 306-0-1:40</ref> rezim anyar ieu sacara resmi dibubarkan ku [[ÁVH|polisi rusiah]], menyatakan niatnya pikeun menarik diri ti [[Pakta Warsawa]] jeung berjanjijangji pikeun menyelenggarakanngayakeun pemilihan umum nu . Tentara Soviét mulai menyerbu.<ref name=troops>UN General Assembly ''Special Committee on the Problem of Hungary'' (1957) {{PDF|[http://mek.oszk.hu/01200/01274/01274.pdf Chapter IV. E (Logistical deployment of new Soviét troops), para 181 (p. 56)]|1.47&nbsp;MB}}</ref> RibuanRébuan warga Hongaria ditangkap, dipenjarakan, dideportasi ke Uni Soviét,<ref>{{cite web | title = Report by Soviét Deputy Interior Mieuster M. N. Holodkov to Interior Mieuster N. P. Dudorov (15 November 1956) | work = The 1956 Hungarian Revolution, A History in Documents | publisher = George Washington University: The National Security Archive | date = November 4, 2002 | url = http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB76/doc8.pdf | format = PDF | accessdate =Séptémber 2, 2006}}</ref> jeung leuwih ti 200.000 warga melarikan diri keluar Hongaria.<ref name="Cseresneyes">{{cite journal| last = Cseresnyés| first = Ferenc | title = The '56 Exodus to Austria| journal = The Hungarian Quarterly| volume = XL| issue = 154 | pages = 86–101| publisher = Society of the Hungarian Quarterly | url = http://www.hungarianquarterly.com/no154/086.html | date = Summer 1999 | accessdate =October 9, 2006| ref = harv| postscript = . }}</ref> Pamingpin Hongaria [[Imre Nagy]] jeung nu lianna dieksekusi saenggeus diproses dina salah sahiji persidangan rusiah.<ref name="BBCJune16">[http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/16/ "On This Day June 16, 1989: Hungary reburies fallen hero Imre Nagy"] British Broadcasting Corporation (BBC) reports on Nagy reburial with full honors. Retrieved October 13, 2006.</ref>

Salila bulan November 1958, Khrushchev gagal pikeun ngarobah sakabéh [[Berlin]] jadi "dayeuh nu independen, terdemiliterisasi jeung bébas", hal ieu membuat Amérika Sarikat, Britania, jeung Perancis diberi ultimatum enam bulan pikeun menarik pasukan maranéhna ti sektor nu masih diicingan di Berlin Kulon, atawa Khrushchevbakal mengalihkan kendali hak akses Kulon ke [[Jerman Wétan]]. Khrushchev saméméhnya menjelaskan ka [[Mao Zedong]] yén "Berlin adalah testikelnya Kulon. Setiap kali saya ingin membuat Kulon menjerit, maka sayabakal meremas Berlin."<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=71}}</ref> [[NATO]] sacara resmi menolaknolak ultimatum ieu dina pertengahan Desember jeung Khrushchev menarik kembali ultimatumnya dina konferensi Jenewa.<ref>Glees, pp. 126–27</ref>

Leuwih luas lagideui, salah sahiji ciri ti taun 1950-an adalah awal ti [[integrasi-Éropa]], nu mangrupakeun produk ti Perang Tiis nu memperomosikan pulitik, ékonomi, jeung militer Truman jeung Eisenhower, namun kemudian hal ieu dipandang sebagai kabijakan nu ambigu, takut yén Éropa nu independen bakal melakukan ''[[détente]]'' misah ti Uni Soviét, nu bisa dipaké pikeun ngagogoréng perpecahan Kulon.<ref>Cameron‏, p. 156</ref>

{{Main|KudetaKudéta Iran 1953|KudetaKudéta Guatemala 1954|Krisis Kongo|Dekolonisasi|Gerakan Non-Blok}}

Gerakan nasionalis di sabaraha nagara saperti [[Guatemala]], [[Indonesia]] jeung [[Indocina]] sok bersekutu jeung kelompok komunis, atawa nu dianggep ku Kulon dibantuan ku komunis.<ref name = "Karabell" /> Dina konteks ieu, Amérika Sarikat jeung Uni Soviét terus ningkatkeun sasaingan maranéhna pikeun nyebarkeun pangaruh dengan cara néangan proksi di [[Dunya Katilu]], jeung ieu bertepatan dengan momentum [[dekolonisasi]] dina taun 1950-an jeung awal 1960-an.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=121–124}}</ref> Selain itu, Soviét terus dirugikan ku kakuatan-kakuatan imperialis.<ref>Edelheit, p. 382</ref> Kadua belah pihak mulai melakukan pengiriman jeung penjualan senjata ka nagara-nagara Dunya Katilu pikeun mendapatkanmeunang pangaruh.<ref>{{cite book|last1 = Towle|first1 = Philip|title = The Oxford History of Modern War|chapter = Cold War|editors = Charles Townshend|publisher = Oxford University Press|year = 2000|location = New York, USA|page = 160|accessdate =August 12, 2011|isbn = 0-19-285373-2}}</ref>

Amérika Sarikat memanfaatkan [[Central Intelligence Agency]] (CIA) pikeun menyusup ke dina pergolakan pulitik di Dunya Katilu jeung ogé pikeun mendukungngadukung sekutu maranéhna.<ref name = "Karabell" /> Dina taun 1953, CIA melaksanakan [[Operasi Ajax]], salah sahiji operasi rusiah nu bertujuan pikeun menggulingkanngagulingkeun perdana menteri [[Iran]], [[Mohammed Mossadegh]]. Mosadegh nu menganut prinsip [[Gerakan Non-Blok|Non-Blok]] telah jadi nemesis [[Wétan Tengah]] bagi Britania sejak iamanéhna menasionalisasi perusahaan minyak [[Anglo-Iranian Oil Company]] milik Britania dina taun 1951. [[Winston Churchill]] mengatakan ka AS yén Mossadegh "semakin beralih ke komunisme".<ref>Mark J. Gasiorowski and Malcolm Byrne ''Mohammad Mosaddegh and the 1953 Coup in Iran'', Syracuse University Press, May 2004. ISBN 0-8156-3018-2, p. 125.</ref><ref>{{Cite document

|ref=harv}}</ref> [[Shah]] nu pro-Kulon, [[Mohammad Reza Pahlavi]], kemudian naik jabatan sebagai monarki [[otokratik]].<ref>{{Cite book|last = Watson|first = Cynthia A.|title = U.S. National Security: A Reference Handbook|publisher = ABL-CLIO|year = 2002|location = Santa Barbara, California|page = 118|url = http://books.google.com/books?id=Nj2monE0y4cC|id =|isbn = 978-1-57607-598-2}}</ref> Kabijakan Shah nu anyar ieu di antarana ngalarang aktivitas Partei komunis [[Partei Tudeh|Tudeh]] jeung penekanan perbedaan pendapat pulitik ku [[SAVAK]], Badan kaamanan jeung intelijen dina negeri Shah.

Di [[Guatemala]], salah sahiji [[KudetaKudéta Guatemala 1954|kudetakudéta militer nu didukung CIA]] berhasil menggulingkanngagulingkeun presiden sayap kiri [[Jacobo Arbenz Guzmán]] dina taun 1954.<ref>Stone, ''The Atlantic and Its Enemies'' (2010) pp 199, 256</ref> Pamaréntah pasca-Arbenz nu dipimpin ku [[Carlos Castillo Armas]] mengembalikan semua properti milik AS nu dinasionalisasi, nyieun [[Komite Nasional Pertahanan Ngalawan Komunisme]], jeung mendekritkan Hukum Pidana Pencegahan Terhadap Komunisme atas permintaan Amérika Sarikat.<ref>{{Cite book|last = Bulmer-Thomas|first = V.|title = The Political Economy of Central America since 1920|publisher = Cambridge University Press|year = 1987|location = Cambridge|page = 142|url = http://books.google.com/books?id=zHE5AAAAIAAJ|isbn = 978-0-521-34284-1}}</ref>

Presiden Indonesia, [[Soekarno]], nu ngagem prinsip-prinsip Non-Blok, dihadapkan dina ancaman besar dina awal taun 1956, ketika Babaraha komanjeung daerah mulai nungtut otonomi ti [[Jakarta]]. Saenggeus proses mediasi gagal, Soekarno mengambil tindakan tegas pikeun menyingkirkan maranéhna nu membangkang. Dina bulan Februari 1958, komanjeung militer di [[Sumatera Tengah]] (Kolonel [[Ahmad Husein]]) jeung Sulawesi Kalér (Kolonel [[Ventje Sumual]]) mendeklarasikan pembentukan [[Pamaréntah Révolusioner Republik Indonesia]]-[[Permesta]], nu bertujuan pikeun menggulingkanngagulingkeun rezim Soekarno. Maranéhna bergabung dengan politisi sipil lianna ti Partei [[Masyumi]] seperti [[Sjafruddin Prawiranagara]], nu ngalawan pertumbuhan pangaruh ti [[Partei Komunis Indonesia]]. Karena retorika anti-komunis maranéhna, pemberontakan maranéhna mendapat bantuan senjata, dana, jeung bantuan lianna ti CIA. Hal ieu terbukti saat pesawat Amérika nu dipiloti ku [[Allen Lawrence Pope]] tertembak jatuh di [[Ambon]] dina bulan April 1958. Pamaréntah pusat nanggepannya dengan meluncurkan invasi militer lewat laut jeung udara melalui [[Dinang]] jeung [[Manado]]. Dina ahir 1958, para pemberontak berhasil dikalahkan, jeung pemberontak nu tersisa menyerahkan diri dina bulan Agustus 1961.<ref>{{cite book

Di [[Irak]], [[Abd al-Karim Qasim]] [[Révolusi 14 Juli|menggulingkanngagulingkeun]] monarki [[Hashemite]] dina taun 1958 jeung ngabangun aliansi dengan [[Partei Komunis Irak]] jeung Uni Soviét.<ref>{{cite book|author = [[Con Coughlin|Coughlin, Con]]| pages = 25–26|title = Saddam: His Rise and Fall|location =|publisher = [[Harper Perennial]]|year = 2005|isbn = 0-06-050543-5}}</ref> Meskipun [[Partei Ba'ath Sosialis Arab – Wilayah Irak|Partei Ba'ath]] nu anti-komunis adalah faksi dominan dina kabinet Qasim,<ref>{{cite book|author = [[Con Coughlin|Coughlin, Con]]| pages = 24–25|title = Saddam: His Rise and Fall|location =|publisher = [[Harper Perennial]]|year = 2005|isbn = 0-06-050543-5}}</ref> AS mulai khawatir yén pemberontakan mungkinbakal menginspirasi "reaksi berantai" di sakabéh Wétan Tengah.<ref>Lesch, David W. ''The Middle East and the United States Third Edition: A Historical and Political Reassessment''. Boulder: Westview Press, 2003. page 173.</ref> Mesir jeung Suriah ogé berusaha pikeun membunuh Qasim pikeun alasan maranéhna sendiri,<ref>{{cite book|author = [[Con Coughlin|Coughlin, Con]]| page = 27|title = Saddam: His Rise and Fall|location =|publisher = [[Harper Perennial]]|year = 2005|isbn = 0-06-050543-5}}</ref> CIA ogé dianggep berperan dina mengirimkan saputangan beracun ka Qasim (meskipun masih diperdebatkan).<ref name=Church181>{{Cite book

}}</ref> Saenggeus serangkaian kudetakudéta, Ba'athist berhasil merebut kakuasaan dina taun 1968, kemungkinan dengan dukungan ti KGB,<ref>Mauro, Ryan, [http://globalpolitician.com/21610-iraq-syria-wmd "Interview with Ali Ibrahim al-Tikriti,"] ''Global Politician'', 14 February 2006. The former Ba'athist general claims: "The Soviét Union openly supported and backed the [[17 July Revolution|Ba'athist revolution in Iraq]] at the time and I am sure you can find news articles about it in European press agencies and others at the time. I was there helping with the revolution and worked on two occasions with Soviét KGB officials to help train us, much like the United States did with the Taliban during the Soviét campaign in Afghanistan."</ref> meskipun militer Irak ogé melakukan kudetakudéta.<ref>{{cite book|author = [[Con Coughlin|Coughlin, Con]]| page = 52|title = Saddam: His Rise and Fall|location =|publisher = [[Harper Perennial]]|year = 2005|isbn = 0-06-050543-5}}</ref>

Di Republik Kongo, nu anyarmerdekaanyar merdeka ti [[Belgia]] dina bulan Juni 1960, CIA menghasut presiden [[Joseph Kasa-Vubu]] pikeun memecat Perdana Menteri terpilihkapilih [[Patrice Lumumba]] jeung membubarkan kabinet Lumumba dina bulan Séptémber.<ref name = "Schraeder 1994, 57">{{Cite book|last = Schraeder|first = Peter J.|title = United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis, and Change|publisher = Cambridge University Press|year = 1994|location = Cambridge|page = 57|url = http://books.google.com/books?id=goKxyUia-7UC|id =|isbn = 978-0-521-46677-6}}</ref> Dina [[Krisis Kongo]] nu terjadi saenggeusnya, CIA mendukungngadukung Kolonel [[Mobutu]] dengan cara memobilisasi pasukana pikeun merebut kakuasaan melalui kudetakudéta militer.<ref name = "Schraeder 1994, 57"/>

Di [[Guiana Britania]], kandidat [[Partei Progresif Rakyat]] (PPP) nu berhaluan kiri, [[Cheddi Jagan]], memenangkanmeunangkeun posisi ketua menteri dina pemilihan umum kolonial nu diselenggarakan dina taun 1953, namun sacara cepat dipaksa pikeun mengundurkan diri ti jabatana saenggeus ayana suspensi ti Britania Raya nu masih ngabogaan kewenangan terhadap konstitusi nagara éta.<ref name = "Rose 2002, 167">{{Cite book|last = Rose|first = Euclid A.|title = Dependency and Socialism in the Modern Caribbean: Superpower Intervention in Guyana, Jamaica, and Grenada, 1970–1985|publisher = Lexington Books|year = 2002|location = Lanham|page = 57|url = http://books.google.com/books?id=KkPb3-krfQgC|id =|isbn = 978-0-7391-0448-4}}</ref> Dipermalukan ku kemenangan telak Jagan nu diduga Marxis, Britania memenjarakan ketua PPP dina taun 1955 jeung maranéhnayasa perpecahan antara Jagan dengan rekan PPP nya.<ref name="Mars & Young 2004, xviii">Mars, Perry & Alma H. Young (2004). [http://books.google.com/books?id=F4lJBFU-k1wC ''Caribbean Labor and Politics: Legacies of Cheddi Jagan and Michael Manley'']. Detroit: Wayne State University Press. p. xviii. ISBN 978-0-8143-3211-5.</ref> Jagan lagi-lagideudeuieun memenangkanmeunangkeun pemilu kolonial dina taun 1957 jeung 1961. Amérika Sarikat menekan Britania pikeun menunda méré kemerdekaan ka Guiana sampai haluan pulitik Jagan telah teridentifikasi.<ref>{{Cite book|last = Palmer|first = Colin A.|title = Cheddi Jagan and the Politics of Power: British Guiana's Struggle for Independence|publisher = University of North Carolina Press|year = 2010|location = Chapel Hill|pages = 247–248|url = http://books.google.com/books?id=NHd1sxVg4XwC|id =|isbn = 978-0-8078-3416-9}}</ref>

Loba nagara-nagara berkembang di Asia, Afrika, jeung Amérika Latin nu menolaknolak tekanan pikeun memihak salah sahiji blok. Dina taun 1955, dina [[Konferensi Asia-Afrika|Konferensi Bandung]] di Indonesia, puluhan nagara Dunya Katilu memutuskan pikeun keluar ti Perang Tiis.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=126}}</ref> [[Dasasila Bandung|Konsesus nu ditetepkan di Bandung]] mencapai puncaknya dengan didirikana [[Gerakan Non-Blok]] nu bermarkas di [[Belgrade]] dina taun 1961.<ref name = "Karabell" /> Sementara itu, Khrushchev memperluas kabijakan Moskow dengan menjalin hubungan dengan [[India]] jeung nagara-nagara netral lianna. Gerakan kemerdekaan di Dunya Katilu ngarobah tatanan dunya pasca-perang jadi leuwih pluralistik dengan diterapkana [[dekolonisasi]] bagi nagara-nagara Afrika jeung Wétan Tengah jeung semangat nasionalisme ogé meningkat di Asia jeung Amérika Latin.<ref name = "LaFeber 1991" />

Periode saenggeus 1956 ditandai dengan kemunduran serius bagi Uni Soviét, terutama pecahnya aliansi Cina-Soviét, nu dimulai dengan [[perpecahan Sino-Soviét]]. Mao membela Stalin ketika Khrushchev mengkritiknya saenggeus kematiana dina taun 1956, jeung menganggep pamingpin Soviét nu anyarsebagaianyar sebagai "pemula nu dangkal", Mao ogé menuduhnya telah kehilangan sisi Révolusioner.<ref name="Gaddis142" /> Sementara itu, Khrushchev, nu merasa terganggu atas sikap Mao nu anti-perang nuklir, menyebut pamingpin Cina sebagai "orang nu gila takhta".<ref>{{cite book|last=Kempe|first=Frederick|title=Berlin 1961|year=2011|publisher=Penguin Group (USA)|isbn=0-399-15729-8|page=42}}</ref>

Saenggeus hal itu terjadi, Khrushchev melakukan rupa-rupa upaya pikeun ngabangun kembali aliansi dengan Cina, namun Mao menolaknolak setiap usulana.<ref name="Gaddis142">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=142}}</ref> Permusuhan Cina-Soviét ieu ahirnya tumpah dina perang propaganda intra-komunis.<ref>Lüthi, pp. 273–276</ref> Selanjutnya, Soviét mulai berfokus dina sasaingan sengit dengan Cina pikeun memperebutkan posisi sebagai pamingpin gerakan komunis dunya.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=140–142}}</ref>

Di [[Kuba]], [[Gerakan 26 Juli]] berhasil merebut kakuasaan dina bulan Januari 1959, menjatuhkan Presiden [[Fulgencio Batista]], nu rezimnya tidakteu populer jeung tidakteu direstui ku Pamaréntahan Eisenhower.<ref>{{Cite book|last = Blumberg|first = Arnold|title = Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers Who Made History|publisher = Greenwood Press|year = 1995|location = Westport, Connecticut|url = http://books.google.com/books?id=nofUu5tvJ18C|id =|isbn = 978-0-313-28751-0|pages = 23–24}}</ref>

Hubungan diplomatik antara Kuba jeung Amérika Sarikat terus berlanjut salila Babaraha waktu saenggeus kejatuhan Batista, namun Presiden Eisenhower sengaja meninggalkan ibu kota pikeun menghinti pertemuan dengan pamingpin pemuda Révolusioner Kuba [[Fidel Castro]] dina bulan April, jeung memerintahkan Wakil Presiden [[Richard Nixon]] pikeun mengadakan pertemuan dengan Castro di kediamana.<ref>{{Cite book|last = Lechuga Hevia|first = Carlos|title = Cuba and the Missile Crisis|publisher = Ocean Press|year = 2001|location = Melbourne, Australia|page = 142|url = http://books.google.com/books?id=aKLrYxcDg2wC|id =|isbn = 978-1-876175-34-4}}</ref> Eisenhower tidakteu yakin, apakah Castro seorang komunis atawa bukan. Eisenhower ogé ngalawan upaya Kuba pikeun mengurangi ketergantungan ékonomi maranéhna dina Amérika Sarikat.<ref name = "Smith 1998, 95">{{Cite book|last = Smith|first = Joseph|title = The Cold War 1945–1991|publisher = Blackwell|year = 1998|location = Oxford|page = 95|url = http://books.google.com/books?id=FnnF9NKMJdkC|id =|isbn = 978-0-631-19138-4}}</ref> Kuba mulai melakukan negosiasi pembelian senjata dengan Éropa Wétan dina bulan Maret 1960.<ref>{{Harvnb|Dominguez|1989|p=22}}</ref>

Bulan Januari 1961, sesaat saméméh turun ti jabatana, Eisenhower sacara resmi memutuskan hubungan dengan Pamaréntah Kuba. Dina bulan April 1961, Presiden Amérika nu anyarterpilihanyar kapilih, [[John F. Kennedy]], dengan bantuan ti [[CIA]], gagal [[Invasi Teluk Babi|menginvasi pulau-pulau]] di Playa Girón jeung Playa Larga di [[Provinsi Las Villas]]{{mdash}}kegagalan nu mempermalukanngéra-ngérakeun Amérika Sarikat di mata dunya.<ref name = "Smith 1998, 95"/> Castro nanggepannya dengan mengadopsi paham [[Marxisme-Lenieusme]], jeung Soviét berjanjijangji pikeun méré dukungan leuwih lanjut ka Kuba.<ref name = "Smith 1998, 95"/>

Emigrasi ngabalukarkeun berpindahnya sumber daya manusia nu berpotensi seperti kalangan profesional terdidik ti Jerman Wétan ke Jerman Kulon, hampir 20% penduduk Jerman Wétan telah bermigrasi ke Jerman Kulon dina taun 1961.<ref name="dowty122">{{Harvnb|Dowty|1989|p=122}}</ref> Dina bulan Juni, Uni Soviét mengeluarkan ultimatum anyarnuanyar nu nungtut penarikan pasukan [[Sekutu]] ti Berlin Kulon.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=114}}</ref> Permintaan éta ditolak, jeung dina tanggal 13 Agustus, Jerman Wétan mendirikan penghalang kawat berduri nu kemudian konstruksinya diperluas hingga kelak nyieun [[Tembok Berlin]], nu sacara épéktip menutup "celah" antara kadua wilayah éta.<ref name="pearson75">{{Harvnb|Pearson|1998|p=75}}</ref>

Saenggeus [[Invasi Teluk Babi]], Kennedy terus néangan cara pikeun menggulingkanngagulingkeun [[Fidel Castro|Castro]], Kennedy jeung Pamaréntahana bereksperimen sacara diam-diam dengan memfasilitasi penggulingan Pamaréntahan [[Kuba]]. Harapan nu signifikan disematkan dina salah sahiji program rusiah bernama [[Proyék Kuba]], nu dirancang di bawah Pamaréntahan Kennedy dina taun 1961.

Khawatir, Kennedy memutuskan rupa-rupa reaksi pikeun nanggepannya, jeung ahirnya nanggepan instalasi rudal nuklir Soviét di Kuba dengan melakukan blokade laut jeung méré ultimatum ka Soviét. Khrushchev mundur ti konfrontasi, jeung Uni Soviét membongkar rudalnya dengan imbalan janji Amérika agar tidakteu lagideui menyerang Kuba.<ref>{{Cite book|last = Jones|first = Howard|title = Crucible of Power: A History of American Foreign Relations from 1945|publisher = Rowman & Littlefield|year = 2009|location = Lanham|page = 122|url = http://books.google.com/books?id=WwEu5Yv9KiUC|id =|isbn = 978-0-7425-6454-1}}</ref>

[[Krisis Rudal Kuba]] (Oktober-November 1962) membawa dunya leuwih dekat ke arah [[perang nuklir]] tidina saméméhnya.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=82}}</ref> Leuwih lanjut, paristiwa éta ogé menunjukkan konsep silih meyakinkanbakal bahaya kehancuran, yén [[nagara adidaya]] tidakteu siap pikeun menggunakan senjata nuklir maranéhna, takutbakal ayana kehancuran global total karena silih balas dendam.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=80}}</ref> Dampak ti krisis ieu ngabalukarkeun dilakukana upaya pertama dina membatasi [[perlombaan senjata nuklir]] dengan pelucutan senjata jeung perbaikan hubungan,<ref name = "Palmowski" /> meskipun upaya-upaya pikeun mencegah meletusnya perang nuklir telah ditetepkan sejak taun 1961 melalui [[Sistem Traktat Antarktika|Perjanjian Antartika]].<ref>National Research Council Committee on Antarctic Policy and Science, p. 33</ref>

Taun 1964, rekan [[Kremlin]] Khrushchev berhasil [[Nikita Khrushchev#Penggulingan|menggulingkanangagulingkeuna]], namun tetep mengizinkana pikeun pensiun dengan damai.<ref name="Gaddis119">{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=119–120}}</ref> Khrushchev dituduh memerintah dengan kasar jeung inkompetensi, dia ogé dianggep telah menghancurkan sektor pertanian Soviét jeung membawa dunya ke ambang perang nuklir.<ref name="Gaddis119" /> Khrushchev ogé disebutkeun telah mempermalukanngéra-ngérakeun dunya komunis ketika iamanéhna meresmikan pembangunan Tembok Berlin, nu dianggep sebagai salah sahiji penghinaan publik pikeun Marxisme-Lenieusme.<ref name="Gaddis119" /> Posisi jabatan Nikita Khrushchev digantikan ku Leonid Brezhnev sebagai pamingpin Partei Komunis jeung sementara Alexei Kosygin menduduki kursi Perdana Menteri.

Dina periode 1960-an jeung 1970-an, peserta Perang Tiis berjuang pikeun menyesuaikan diri dengan pola anyar [[hubungan internasional]] nu leuwih rumit, dunya tidakteu lagideui dibagi jadi dua blok besar nu bertentangan.<ref name = "Karabell" /> Ti awal periode pasca-perang, Éropa Kulon jeung [[Jepang]] dengan cepat pulih ti kehancuran Perang Dunya II jeung mulai mengalami pertumbuhan ékonomi nu kuat sepanjang taun 1950-an jeung 1960-an, dengan PDB per kapita nu hampir mendekati Amérika Sarikat, sadengkeun [[perékonomian Blok Wétan]] mengalami stagnasi.<ref name="Karabell" /><ref name="hardt16">{{Harvnb|Hardt|Kaufman|1995|p=16}}</ref>

Keberlangsungan [[NATO]] sudah menghadapi tantangan dina awal sejarahnya, krisis terjadi salila kepamingpinan [[Charles de Gaulle]] ti [[Perancis]] dina taun 1958 jeung seterusnya. De Gaulle protes ngeunaan kuatnya peran Amérika Sarikat dina organisasi jeung cemburu atas "[[hubungan istimewa]]" antara Amérika Sarikat jeung Britania Raya. Dina salah sahiji memo nu dikirimkan dina Presiden [[Dwight D. Eisenhower]] jeung Perdana Menteri [[Harold Macmillan]] dina tanggal 17 Séptémber 1958, iamanéhna berpendapat pikeun nyieun tiga serangkai direktorat nu bakal memposisikan Perancis dina kedudukan nu sama dengan Amérika Sarikat jeung Britania Raya, jeung ogé perluasan cakupan NATO ke wilayah geografis nu ngabogaan kepentingankapentingan dengan Perancis, seperti [[Aljazair Perancis]], nu pemberontakana di dukung ku Perancis.<ref name=deGuaulle>{{Cite book

Karena respon nu diberikan tidakteu memuaskan, de Gaulle mulai mengembangkan [[penangkal nuklir]] Perancis sacara independen jeung dina taun 1966, Perancis mengundurkan diri ti NATO, diikuti dengan pengusiran semua pasukan NATO ti daratan Perancis.<ref>Crawley p.431</ref>

{{See also|Operasi Power Pack|Pembantaian di Indonesia 1965–1966|Perang Vietnam|KudetaKudéta Chili 1973|Operasi Burung Kondor|Perang Enam Hari|Perang Atrisi|Perang Yom Kippur|Perang Ogaden|Perang Saudara Angola|Invasi Indonesia ke Timor Wétan}}

Dina ahir April 1965, Presiden [[Lyndon B. Johnson]] mendaratkan 22.000 tentaranya di [[Republik Domieuka]] jeung kemudian mendudukinya salila satu taun melalui invasi nu diberi kode [[Operasi Power Pack]]. Operasi ieu dilakukan pikeun membendung ancaman menyebarnya Révolusi bergaya Kuba di Amérika Latin.<ref name = "LaFeber 1991" /> Pemilihan presiden diselenggarakan dina taun 1966, nu ngahasilkeun kemenangan bagi konservatif [[Joaquín Balaguer]]. Meskipun Balaguer mendapat dukungan ti sektor-sektor elit jeung kelompok petani, lawan pulitiknya ti Partei PRD, mantan presiden [[Juan Bosch]], tidakteu aktif berkampanye.<ref name = "Itzigsohn 2000, 41-42">{{Cite book|last = Itzigsohn|first = José|title = Developing Poverty: The State, Labor Market Deregulation, and the Informal Economy in Costa Rica and the Domieucan Republic|publisher = Penn State University Press|year = 2000|location = University Park, Pennsylvania|pages = 41–42|url = http://books.google.com/books?id=b7Jo9GtxMEcC|id =|isbn = 978-0-271-02028-0}}</ref> Aktivis PRD dilumpuhkan dengan kekerasan ku polisi Domieuka jeung angkatan bersenjata.<ref name = "Itzigsohn 2000, 41-42"/>

Sebagai bagéan ti minoritas Katolik Vietnam, usaha Diệm pikeun mengembangkan kabijakan pro-Katolik membangkitkan amarah orang-orang Buddhis Vietnam. Polisi nagara seringkali dituduh menyerang orang-orang Buddhis (agama mayoritas nagara itu). Para aktivis Buddhis melakukan protes-protes massal jeung bahkan penyiksaan diri nu berpuncak dina Babaraha upaya kudetakudéta, jeung nu terahir mengakibatkan kematian Diệm sendiri. Ketika rezim ieu membangkitkan salah sahiji protes nu dilakukan ku para biarawan Buddhis dina Mei 1963, AS menghentikan bantuana.

Sejumlah biarawan sacara terbuka membakar diri maranéhna sebagai protes, jeung AS semakin merasa terganggu ku citra publik Diệm nu tidakteu populer. Diệm jeung Madame Nhu mengklaim yén pihak Komunis telah menyusup ke dina kelompok-kelompok Buddhis. Tindakan maranéhna pikeun menghancurkan protes-protes ieu sesuai dengan kabijakan anti-komunis nu telah disetujui saméméhnya. Madame Nhu konon merujuk kejadian ieu sebagai "barbecue" ("memanggang daging").

Berdasarkan perintahparéntah ti Presiden A.S. John F. Kennedy, Henry Cabot Lodge, duta besar Amérika pikeun Vietnam Kidul, menolaknolak pikeun papanggih dengan Diệm. Saenggeus mendengarngadéngé yén Angkatan Darat Republik Vietnam sedangkeur merancangngarancang kudetakudéta nu dipimpin ku Jenderal Dương Văn Minh, AS méré jaminan-jaminan rusiah ka para jenderal itu yén AS tidakbakalmoal ikutbakal campurpipilueun. Dương Văn Minh jeung komplotana menggulingkanngagulingkeun Pamaréntahan jeung menghukum mati Presiden Diệm jeung adiknya, Ngô Đình Nhu, dina 2 November 1963. Amérika Sarikat sacara terbuka mengungkapkan rasa terkejut jeung kekecewaana yén Diệm telah dibunuh. KebetulanKaberan, Presiden John F. Kennedy ogé dibunuh hanya 20 hari kemudian. Babaraha orang Vietnam percaya yén hantu Diemlah nu melakukan pembalasan karena Presiden Kennedy menyetujui kudetakudéta itu.

Ketika Madame Nhu, mengunjungi Amérika Sarikat dina waktu itu, saenggeus mengetahui tentang kudetakudéta éta, iamanéhna segera menyebut Amérika Sarikat sebagai pelakunya. Iamanéhna belakangan mengatakan, "Barangsiapa jadi sekutu Amérika tidak membutuhkanngabutuhkeun musuh." Madame Nhu lalu meramalkan masa depan nu gelap pikeun Vietnam jeung yén, karena kemiluanana dina kudetakudéta itu, masalah-masalah AS di Vietnam anyarsajakakara dimulai.

Saenggeus dibunuhnya Ngô Đình Diệm, AS dapat tetep mangaruhan Pamaréntahan Vietnam Kidul, ngabantuan pemilihan para pejabat nu mendukungngadukung kabijakan-kabijakan AS. Di antara loba orang nu tahu tentang situasi pulitik di sekitar kematiana (1963), pembunuhan Ngô Đình Diệm dianggep sebagai momen pulitik nu menentukannangtukeun nu, menurutceuk sebagéan orang, pelan-pelan ngabalukarkeun kekalahan Perang Vietnam 12 taun kemudian (1975), namun, menurutceuk nu lianna lagideui, mencegah Vietnam Kidul direbut pihak komunis 10 taun leuwih awal karena Diệm telah memutuskan pikeun menyerah ka ambisi-ambisi invasi Ho Chi Minh. Akibat ti kuatnya kehadiran Amérika saenggeus pembunuhan Diệm, terjadilah pergolakan intern di antara para pamingpin Vietnam Kidul, sementara tentara menemukanmanggih diri maranéhna dipaksa pikeun memilih antara kepentingankapentingan-kepentingankapentingan komunis jeung kepentingankapentingan-kepentingankapentingan Amérika. Pembunuhan ieu ogé memperkuat upaya-upaya Vietnam Kalér pikeun melukiskan Vietnam Kidul sebagai pendukung kolonisasi.

Dina tanggal 30 Séptémber - 1 Oktober 1965, di 2 Dayeuh di Indonesia, PKI (Partei Komunis Indonesia) berusaha membunuh 7 Jenderal Angkatan Darat di Jakarta jeung 2 Jenderal di Yogyakarta dengan alasan KudetaKudéta. PKI mendakwa yén Jenderal-Jenderal Angkatan Darat nu pro-CIA berusaha menggulingkanngagulingkeun Presiden Soekarno.

Meningkatnya konflik nu sedangkeur berlangsung antara pamingpin [[Vietnam Kidul]] [[Ngô Đình Diệm]] dengan komunis [[Viet Cong|Front Nasional pikeun Pembébasan Vietnam Kidul]] (NLF) membuat Johnson mengirimkan 575.000 tentara Amérika ke Asia Tenggara pikeun melumpuhkan NLF jeung sekutu Vietnam Kalér maranéhna dina [[Perang Vietnam]], namun kabijakan ieu memakanngakan loba biaya jeung melemahkanngalemahkeun perékonomian AS, jeung dina taun 1975, krisis ieu memuncak dengan kegagalan Amérika Sarikat. Dunya memandang paristiwa ieu sebagai kekalahan bagi salah sahiji nagara adidaya nu paling kuat di tangan salah sahiji nagara termiskin dunya.<ref name = "LaFeber 1991" /> Vietnam Kalér menerima persetujuan Soviét pikeun memulai perang dina taun 1959. Uni Soviét mengirimkan 15.000 penasihat militer jeung bantuan dana sebesar $ 450 juta ka Vietnam Kalér salila perang, sadengkeun Cina mengirimkan 320.000 tentara jeung bantuan dana senilai $180 juta.<ref>Qiang Zhai, ''China and the Vietnam Wars, 1950-1975'' (University of North Carolina Press, 2000), p135; Gen. Oleg Sarin and Col. Lev Dvoretsky, ''Alien Wars: The Soviét Union’s Aggressions Against the World, 1919 to 1989'' (Presidio Press, 1996), pp93-4.</ref>

Di [[Chili]], kandidat [[Partei Sosialis Chili|Partei Sosialis]] [[Salvador Allende]] memenangkanmeunangkeun pemilihan presiden taun 1970, jadi [[Marxis]] terpilihkapilih demokratis pertama nu jadi presiden di nagara-nagara Amérika.<ref name="BBC Allende Profile 2003">{{cite news|title = Profile of Salvador Allende|date = Séptémber 8, 2003|publisher=BBC|agency = [[BBC]]|url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3089846.stm|accessdate =January 25, 2011 }}</ref> Jenderal [[Augusto Pinochet]] melakukan [[KudetaKudéta Chili 1973|kudetakudéta terhadap Pamaréntahan]] dina tanggal 11 Séptémber 1973 jeung dengan cepat mengambilalih semua kakuasaan pulitik jadi kediktatoran militer, tindakana ieu direstui ku AS. Reformasi Allende ékonomi diurungkan jeung lawan sayap kiri tewas atawa ditahan di kamp-kamp interniran di bawah arahan ti [[Dirección de Inteligencia Nacional]] (DINA).

Situasi di [[Wétan Tengah]] terus jadi sumber persengketaan. [[Mesir]], nu menerima loba bantuan senjata jeung bantuan ékonomi ti Uni Soviét, adalah klien Soviét nu merepotkan. Dengan terpaksa, Uni Soviét berkewajiban pikeun ngabantuan Mesir dina [[Perang Enam Hari]] (dengan mengirimkan penasihat militer jeung teknisi) jeung [[Perang Atrisi]] (dengan mengirimkan pilot jeung pesawat) pikeun ngalawan [[Israel]] nu pro-Kulon.<ref>Stone, p. 230</ref> Di samping pembelotan Mesir, ti nu saméméhnya pro-Soviét jadi pro-Amérika dina taun 1972 (dibawah kepamingpinan [[Anwar El Sadat]]),<ref name="Grenville & Wasserstein 1987, 701">Grenville, J.A.S. & Bernard Wasserstein (1987). ''[http://books.google.com/books?id=RYyyAAAAIAAJ Treaties of the Twentieth Century: A History and Guide with Texts]'', Volume 2. London and New York: Methuen. ISBN 978-0-416-38080-4.</ref> rumor ngeunaan intervensi Soviét dina [[Perang Yom Kippur]] dina taun 1973 ngabalukarkeun terjadinya pengiriman tentara Amérika besar-besaran jeung mengancambakal menghancurkan ''détente''.<ref>Kumaraswamy, p. 127</ref> Meskipun dina era pra-Sadat Mesir mangrupakeun penerima bantuan terbesar Soviét di Wétan Tengah, Soviét ogé sukses menjalin hubungan erat dengan komunis di [[Yaman Kidul]], serta Pamaréntahan nasionalis [[Aljazair]] jeung [[Irak]].<ref name = "Grenville & Wasserstein 1987, 701"/> Soviét sacara langsung memihak jeung ngabantuan [[Palestina]] dina menghadapi [[Konflik Israel-Palestina|konflik dengan Israel]], kaasup dukungan pikeun [[Yasser Arafat]] jeung [[Organisasi Pembébasan Palestina]].<ref>Friedman, p. 330</ref> Ti taun 1973-1975, CIA berkolusi dengan Pamaréntah [[Iran]] pikeun membiayai jeung mempersenjatai pemberontak [[Kurdi]] dina [[Perang Irak–Kurdi Kadua]] dengan tujuan pikeun melumpuhkan pamingpin Irak [[Ahmed Hassan al-Bakr]]. Saat Iran jeung Irak menandatanganinandatanganan [[Perjanjian Aljazair (1975)|Perjanjian Aljazair]] dina taun 1975, dukungan pikeun Iran pun ogé turut berhenti.<ref name="The Ugly Truth About Gerald Ford">Hitchens, Christopher, [http://www.slate.com/id/2156400 "The Ugly Truth About Gerald Ford"], ''Slate,'' December 29, 2006.</ref>

Di Afrika, militer [[Somalia]] nu dipimpin ku [[Mohamed Siad Barre]] melakukan kudetakudéta tak berdarah dina taun 1969 jeung mendirikan [[Republik Demokratik Somalia]] nu berpaham sosialis. Uni Soviét berjanjijangji pikeun mendukungngadukung Somalia. Opat taun kemudian, Kaisar Ethiopia [[Haile Selassie]] nu pro-Amérika digulingkan dina kudetakudéta taun 1974 ku kelompok [[Derg]], salah sahiji kelompok militer radikal pro-Soviét nu dipimpin ku [[Mengistu Haile Mariam]]. Mariem menjalin hubungan dengan Kuba jeung Soviét.<ref name = "Erlich 2008, 84-86">{{Cite book|last = Erlich|first = Reese|title = Dateline Havana: The Real Story of U.S. Policy and the Future of Cuba|publisher = PoliPoint Press|year = 2008|location = Sausalito, California|pages = 84–86|url = http://books.google.com/books?id=7q3ibcq_vxQC|id =|isbn = 978-0-9815769-7-8}}</ref> Saat [[Perang Ogaden|peperangan antara Somalia jeung Ethiopia pecah dina taun 1977-1978]], Barre kehilangan dukungan Soviét jeung kemudian bersekutu dengan Amérika Sarikat. Tentara Kuba ogé berperan dina perang ieu dengan memihak Ethiopia.<ref name = "Erlich 2008, 84-86"/>

[[Révolusi Anyelir]] di [[Portugis]] dina taun 1974 nu ngalawan keotoriteran ''[[Estado Novo (Portugal)|Estado Novo]]'' membuat Portugis kembali ke sistem multi-Partei jeung sekaligus memfasilitasi kemerdekaan koloni Portugis di [[Angola]] jeung [[Timor Wétan]]. Di Afrika, pemberontak Angola mengobarkan [[Perang Kemerdekaan Angola|perang kemerdekaan multi-faksi ngalawan kakuasaan Portugis]] sejak taun 1961, saenggeus perang ieu usai, [[Perang Saudara Angola|perang dua dasawarsa]] menggantikan perang anti-kolonial, nu ditandai dengan peperangan antara komunis [[Gerakan Rakyat Pembébasan Angola]] (MPLA), nu didukung ku Kuba jeung Soviét, dengan [[Front Pembébasan Nasional Angola]] (FNLA), nu didukung ku Amérika Sarikat, Republik Rakyat Tiongkok, jeung Pamaréntahan Mobutu di [[Zaire]]. AS, [[Apartheid di Afrika Kidul|Pamaréntahan apartheid Afrika Kidul]], jeung Babaraha nagara Afrika lianna ogé mendukungngadukung faksi Katilu, [[Uni Nasional pikeun Kemerdekaan Penuh Angola]] (UNITA). Tanpa berkonsultasi dengan Soviét, Kuba mengirimkan tentaranya pikeun berjuang bersama MPLA.<ref name = "Erlich 2008, 84-86"/> Pamaréntah apartheid Afrika Kidul ogé mengirimkan tentara pikeun ngabantuan UNITA, namun MPLA berada di atas tangan karena didukung ku Kuba jeung Soviét.<ref name = "Erlich 2008, 84-86"/>

Salila [[Perang Vietnam]], Vietnam Kalér menginvasi jeung menduduki sebagéan Kamboja pikeun dipaké sebagai pangkalan militer, nu ogé berperan dina memicu pecahnya [[Perang Saudara Kamboja]] antara Pamaréntah pro-Amérika [[Lon Nol]] jeung pemberontak [[Maoist]] [[Khmer Beureum]]. Dokumen nu ditemukan ti arsip Soviét mengungkapkan yén invasi Vietnam Kalér ke Kamboja dina taun 1970 dilaksanakan atas permintaan ti Khmer Beureum saenggeus bernegosiasi dengan [[Nuon Chea]].<ref>Dmitry Mosyakov, "The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists: A History of Their Relations as Told in the Soviét Archives," in Susan E. Cook, ed., ''Genocide in Cambodia and Rwanda'' (Yale Genocide Studies Program Monograph Series No. 1, 2004), p54ff. Can be accessed at: www.yale.edu/gsp/publications/Mosyakov.doc "In April–May 1970, many North Vietnamese forces entered Cambodia in response to the call for help addressed to Vietnam not by Pol Pot, but by his deputy Nuon Chea. Nguyen Co Thach recalls: “Nuon Chea has asked for help and we have liberated five provinces of Cambodia in ten days.”"</ref> AS jeung Vietnam Kidul nanggepannya dengan melancarkan [[Operasi Menu|kampanye pengeboman]] jeung [[Kampanye Kamboja|serangan darat]], efek ti operasi ieu masih diperdebatkan ku para sejarawan.<ref>Chandler, David 2000, ''Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot'', Revised Edition, Chiang Mai, Thailand: Silkworm Books, pp. 96-7.</ref> Di bawah kepamingpinan [[Pol Pot]], Khmer Beureum membantai 1-3 juta, ti 8,4 juta total penduduk Kamboja, di [[ladang pembantaian]].<ref name="Heuveline, Patrick 2001">Heuveline, Patrick (2001). "The Demographic Analysis of Mortality in Cambodia." In Forced Migration and Mortality, eds. Holly E. Reed and Charles B. Keely. Washington, D.C.: National Academy Press. Heuveline suggests that a range of 1.17-3.42 million people were killed.</ref><ref name="Marek Sliwinski 1995">Marek Sliwinski, Le Génocide Khmer Rouge: Une Analyse Démographique (L'Harmattan, 1995).</ref><ref name="Banister, Judith 1993">Banister, Judith, and Paige Johnson (1993). "After the Nightmare: The Population of Cambodia." In Genocide and Democracy in Cambodia: The Khmer Rouge, the United Nations and the International Community, ed. Ben Kiernan. New Haven, Conn.: Yale University Southeast Asia Studies.</ref> Sosiolog [[Martin Shaw (sosiolog)|Martin Shaw]] ngagambarkeun kekejaman ieu sebagai "[[genosida]] paling murni ti era Perang Tiis".<ref>''Theory of the Global State: Globality as Unfieushed Revolution'' by [[Martin Shaw (sosiolog)|Martin Shaw]], [[Cambridge University Press]], 2000, pp 141, ISBN 978-0-521-59730-2</ref> Vietnam menggulingkanngagulingkeun Pol Pot dina taun 1979 jeung nyieun Pamaréntah boneka di bawah pimpinan [[Heng Samrin]].

Dina bulan Februari 1972, Nixon mengumumkan pemulihan hubungan dengan Cina.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=149–152}}</ref> Iamanéhna melakukan kunjungan ke [[Beijing]] jeung papanggih dengan [[Mao Zedong]] jeung [[Zhou Enlai]]. Dina saat itu, sumber daya nuklir Uni Soviét telah setara dengan Amérika Sarikat, [[Perang Vietnam]] ogé telah melemahkanngalemahkeun pangaruh Amérika di [[Dunya Katilu]] jeung menTiiskan hubungana dengan Éropa Kulon.<ref>Buchanan, pp. 168–169</ref> Meskipun konflik tak langsung antara dua adidaya dina Perang Tiis terus berlanjut sampai ahir 1960-an jeung awal 1970-an, kategangan perlahan-lahan mulai mereda.<ref name = "Palmowski" />

[[Gambar:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|right|[[Leonid Brezhnev]] jeung [[Jimmy Carter]] menandatanganinandatanganan traktat SALT II, 18 Juni 1979 di [[Wina]]]]

Nixon jeung Brezhnev mengumumkan era anyar "hirup berdampingan sacara damai" jeung ngabangun pendekatan hubungan anyarnuanyar nu disebut ''[[détente]]'' (peredaan kategangan) antara dua nagara adidaya. Sementara itu, Brezhnev berusaha pikeun memperbaiki kembali perékonomian Soviét nu mengalami penurunan akibat besarnya pengeluaran militer.<ref name = "LaFeber 1991" /> Antara taun 1972 jeung 1974, kadua belah pihak ogé sepakat pikeun memperkuat hubungan ékonomi maranéhna,<ref name = "LaFeber 1991" /> di antaranya dengan melakukan perjanjian dina rangka paningkatan aktivitas perdagangan. Sebagai hasil ti perundingan maranéhna, ''détente'' menggantikan era permusuhan ti Perang Tiis jeung kadua nagara bisa hirup sacara berdampingan.<ref name="bbc-nb"/>

Presiden [[Jimmy Carter]] berusaha pikeun menetapkan pembatasan perlombaan persenjataan leuwih lanjut dengan mengesahkan [[Perundingan Pembatasan Senjata Strategis|SALT II]] dina taun 1979,<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/18/newsid_4508000/4508409.stm|title=Leaders agree arms reduction treaty|publisher=BBC News|date=June 18, 2008|accessdate=June 10, 2008}}</ref> namun upayanya ieu dirusak ku paristiwa lianna dina taun itu, nyaéta [[Révolusi Iran]] nu didukung ku [[KGB]],<ref>Christopher Andrew and Vasili Mitrokhin, ''The KGB and the World: The Mitrokhin Archive II'' (Penguin, 2006), pp41, 120-1.</ref> [[Révolusi Nikaragua]] pikeun menggulingkanngagulingkeun rezim pro-AS, jeung nu paling membuat AS berang; intervensi Soviét dina [[Perang Afganistan]] dina bulan Desember.<ref name = "LaFeber 1991" />

Istilah "Perang Tiis Kadua" merujuk dina periode paningkatan kembali kategangan Perang Tiis jeung konflik antara kadua belah pihak dina ahir 1970-an jeung awal 1980-an. Kategangan sangat meningkat antara Amérika Sarikat jeung Uni Soviét jeung masing-masingnya jadi leuwih ter-militeristik.<ref name = "Halliday" /> Diggins mengungkapkan: "Reagan mengerahkan segalanya pikeun berjuang dina 'Perang Tiis Kadua' dengan mendukungngadukung kontra-pemberontakan di Dunya Katilu."<ref>{{cite book|author=John P. Diggins|title=Ronald Reagan: Fate, Freedom, And the Making of History|url=http://books.google.com/books?id=N-bQtjYcy0AC&pg=PA267|year=2007|publisher=W. W. Norton|page=267}}</ref> Sementara Cox menyatakan: "Intensitas 'Perang Tiis Kadua' sehebat durasinya nu singkat."<ref>{{cite book|author=Michael Cox|title=Beyond the Cold War: Superpowers at the Crossroads|url=http://books.google.com/books?id=cUsOYWpQZbAC&pg=PR18|year=1990|publisher=University Press of America|page=18}}</ref>

Dina bulan April 1978, [[Partei Démokrasi Rakyat Afganistan]] (PDPA) nu berhaluan komunis merebut kakuasaan atas [[Afganistan]] melalui [[Révolusi Saur]]. Dina hitungan bulan, penentang Pamaréntahan komunis melancarkan pemberontakan di Afganistan Wétan, nu dengan cepat berkembang jadi [[Perang Saudara Afganistan|perang saudara]] antara gerilyawan [[mujahidin]] ngalawan tentara Pamaréntah. Pamaréntah [[Pakistan]] memfasilitasi para pemberontak dengan pusat-pusat pelatihan rusiah, sadengkeun Uni Soviét mengirim ribuanrébuan penasihat militer pikeun mendukungngadukung Pamaréntahan PDPA.<ref>{{Harvnb|Hussain|2005|pp=108-109}}</ref> Sementara itu, meningkatnya gesekan antara faksi-faksi nu bersaing di PDPA{{ndash}}faksi [[Khalq]] nu dominan jeung [[Parcham]] nu leuwih moderat {{ndash}} ngabalukarkeun pemberhentian anggota kabinet jeung penangkapan perwira militer Parchami dengan dalih kudetakudéta terhadap Parchami. Dina pertengahan 1979, Amérika Sarikat memulai salah sahiji program rusiah pikeun ngabantuan mujahidin.<ref>{{Harvnb|Meher|2004|pp=68-69, 94}}</ref>

Bulan Séptémber 1979, Presiden Khalqist [[Nur Muhammad Taraki]] dibunuh dina salah sahiji kudetakudéta PDPA nu diatur ku rekana sesama anggota Khalq bernama [[Hafizullah Amin]], nu kemudian jadi presiden. Amin dibunuh ku pasukan khusus Soviét dina bulan Desember 1979. Saenggeus kematiana, salah sahiji Pamaréntahan nu diorganisir ku Soviét, di bawah pimpinan [[Babrak Karmal]], mengisi kekosongan kakuasaan. Pasukan Soviét dikerahkan pikeun menstabilkan Afganistan di bawah Pamaréntahan Karmal, nu telah jadi boneka Soviét. Akibatnya, Soviét miluan langsung dina apa nu kemudian jadi perang domestik di Afganistan.<ref>{{Harvnb|Kalinovsky|2011|pp=25-28}}</ref>

Dina bulan Januari 1977, opat taun saméméh jadi presiden, [[Ronald Reagan]] mengungkapkan dina percakapana dengan [[Richard V. Allen]], ngeunaan harapan dasarnya terkait dengan Perang Tiis: "Ide saya ngeunaan kabijakan Amérika terhadap Uni Soviét sederhana, jeung Babaraha orangbakal menyebutnya sangat sederhana, nyaéta: Kita menang jeung maranéhna kalah. Bagaimana menurutceuk Anda?".<ref>{{cite web|last=Allen |first=Richard V. |url=http://www.hoover.org/publications/hoover-digest/article/7398 |title=The Man Who Won the Cold War |publisher=Hoover.org |accessdate=November 3, 2011}}</ref> Taun 1980, Ronald Reagan ngéléhkeun [[Jimmy Carter]] dina [[Pemilihan umum Presiden Amérika Sarikat 1980|pemilu presiden 1980]]. Saenggeus kemenangana, iamanéhna bersumpahbakal ningkatkeun anggaran militer jeung menghadapi Soviét di manapun.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=189}}</ref> Baik Reagan maupun [[Perdana Menteri Britania Raya]] nu baru, [[Margaret Thatcher]], sama-sama mengecam Uni Soviét jeung idéologinya. Reagan menyebut Uni Soviét sebagai salah sahiji "kekaisaran jahat" jeung meramalkan yén [[komunisme]]bakal hancur jadi "tumpukan abu sejarah".<ref name="Gaddis 2005, p. 197">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=197}}</ref>

Meskipun sentimen anti-Amérika di Iran saenggeus [[Révolusi Iran]] meningkat, Pamaréntahan Reagan tetap mengulurkan tangan ka Pamaréntah anti-komunis [[Ayatollah Khomeieu]] dina upayanya pikeun merekrut teokrasi bagi Amérika dina taun 1980-an. Direktur CIA [[William J. Casey|William Casey]] ngagambarkeun Pamaréntahan Khomeieu sebagai Pamaréntahan nu "goyah jeung [mungkin] dina pergerakan ke arah kebeneran... AS hampir tidak ngabogaan kartu pikeun dimainkan; sementara Uni Soviét ngabogaan loba kartu."<ref name="Fawaz 1999, 72">Gerges, Fawaz A. (1999). [http://books.google.com/books?id=w-l6M4pOnUkC America and Political Islam: Clash of Cultures or Clash of Interests?]''. Cambridge: Cambridge University Press. p. 72. ISBN 978-0-521-63957-6.''</ref> Salah sahiji metode nu dilakukan Amérika pikeun mendukungngadukung Iran adalah dengan penjualan senjata sacara rusiah. Dina taun 1983, CIA merilis daftar panjang komunis Iran jeung aktivis sayap kiri lianna nu dicurigai bekerja dina Pamaréntahan Khomeieu.<ref name="Beieun & Stork 1997, 11-12">Beieun, Joel & Joe Stork (1997). "On the Modernity, Historical Specificity, and International Context of Political Islam". In Joel Beieun & Joe Stork (Eds.), ''[http://books.google.com/books?id=6H7tYLVwVFkC Political Islam: Essays from the Middle East Report]''. Berkeley: University of California Press. p. 11. ISBN 978-0-520-20448-5.</ref> Salah sahiji komisi khusus kemudian melaporkan yén daftar itu disusun pikeun mengambil "langkah-langkah, kaasup eksekusi massal, pikeun mengeliminasi semua infrastruktur pro-Soviét di Iran."<ref name = "Beieun & Stork 1997, 11-12"/>

Dina awal 1985, prinsip anti-komunis Reagan telah berkembang jadi sikap nu dikenal sebagai [[Doktrin Reagan]]{{mdash}}nu mana, selain penahanan, ogé dirumuskan hak tambahan pikeun menumbangkan Pamaréntahan komunis nu ada.<ref name="Graebner, Burns & Siracusa 2008, 76">Graebner Norman A., Richard Dean Burns & Joseph M. Siracusa (2008). ''[http://books.google.com/books?id=r71u_AgE7iYC Reagan, Bush, Gorbachev: Revisiting the End of the Cold War].'' Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 76. ISBN 978-0-313-35241-6.</ref> Selain melanjutkan kabijakan Carter nu mendukungngadukung penentang Islam dina ngalawan Soviét jeung PDPA di Afganistan, CIA ogé berusaha melemahkanngalemahkeun Uni Soviét dengan cara mempromosikan [[pulitik Islam]] di mayoritas Islam [[Asia Tengah Soviét|Soviét Asia Tengah]].<ref name="Singh 1995, 130">Singh, Bilveer (1995). "Jemaah Islamiyah". In Wilson John & Swati Parashar (Eds.) ''[http://books.google.com/books?id=cAE-bxSXayMC Terrorism in Southeast Asia: Implications for South Asia]''. Singapore and Delhi: ORF-Pearson-Longman. p. 130. ISBN 978-81-297-0998-1.</ref> Di samping itu, CIA mendorong anti-komunis ISI di Pakistan agar bersedia melatih Muslim ti sakabéh dunya pikeun berpartisipasi dina [[jihad]] ngalawan Uni Soviét.<ref name = "Singh 1995, 130"/> A

Dina bulan Desember 1981, [[Wojciech Jaruzelski]] bereaksi terhadap krisis di Polandia dengan memberlakukan masa [[darurat militer]]. Pikeun nanggepannya, Reagan memberlakukan sanksi ékonomi terhadap Polandia.<ref name="Gaddis219" /> [[Mikhail Suslov]], ideolog top di Kremlin, menyarankan agar pamingpin Soviét tidak campur tangan jika Polandia jatuh di bawah kendali gerakan Solititas, karena takut hal itubakal menimbulkan sanksi ékonomi nu leuwih berat lagideui, nu hartinabakal jadi malapetaka bagi perékonomian Soviét.<ref name="Gaddis219">{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=219–222}}</ref>

Investasi Soviét dina sektor pertahanan tidak didorong ku kepentingankapentingan militer, namun sebagéan besar pikeun mendukungngadukung kepentingankapentingan Partei-Partei besar jeung birokrasi nagara, nu bergantung dina sektor militer pikeun mendukungngadukung kakuasaan jeung hak istimewa maranéhna.<ref>{{Harvnb|LaFeber|2002|p=335}}</ref> [[Militer Uni Soviét]] mangrupakeun militer terbesar di dunya dina hal jumlah jeung jenis senjata, jumlah tentara, jeung jumlah pangkalan militer nu maranéhna miliki.<ref name = "Odom">{{Harvnb|Odom|2000|p=1}}</ref> Namun, keuntungan kuantitatif nu dipegang ku militer Soviét seringkali dirusiahkan keberadaana, sehingga Blok Wétan sacara dramatis tertinggal ku Kulon.<ref>{{Harvnb|LaFeber|2002|p=340}}</ref>

Saenggeus pembangunan militer Reagan selesai, Soviét tidak nanggepannya dengan mengembangkan sumber daya militernya leuwih besar lagideui karena pengeluaran militer Soviét sudah sangat besar.<ref>{{cite news|url= http://www.theatlantic.com/past/politics/foreign/reagrus.htm|title=Reagan and the Russians|date=February 1994|work=The Atlantic|author=Lebow, Richard Ned and Janice Gross Stein|accessdate=May 28, 2010}}</ref> Besarnya anggaran militer Soviét mengakibatkan tidak efisiena pembangunan dina sektor [[manufaktur]] jeung pertanian, nu ahirnya jadi beban berat bagi [[Perékonomian Uni Soviét|perékonomian Soviét]].<ref name="Gaidar, Yegor"/> Di saat nu bersamaan, produksi minyak di [[Arab Saudi]] meningkat,<ref>{{cite web|url=http://www.iet.ru/files/persona/gaidar/un_en.htm|title=Public Expectations and Trust towards the Government: Post-Revolution Stabilization and its Discontents|accessdate=March 15, 2008|author=Gaidar, Yegor|publisher=The Institute for the Economy in Transition}}</ref> bahkan produksi minyak di nagara-nagara non-[[OPEC]] ogé meningkat dina periode éta, kaasup Soviét.<ref name="EIA">"[http://www.eia.doe.gov/emeu/international/contents.html Official Energy Statistics of the US Government]", EIA&nbsp;— International Energy Data and Analysis. Retrieved on July 4, 2008.</ref> Perkembangan ieu méré kontribusi terhadap fenomena [[banjir minyak 1980-an]] nu mempangaruhi Uni Soviét. Minyak mulai jadi sumber utama pendapatan ekspor Soviét.<ref name="LaFeber 2002, p. 332"/><ref name="Gaidar, Yegor"/> Namun, permasalahan [[perékonomian komando]],<ref name="hardt1">{{Harvnb|Hardt|Kaufman|1995|p=1}}</ref> turuna harga minyak, jeung pengeluaran militer nu tetap besar sacara bertahap membawa perékonomian Soviét menuju stagnasi.<ref name="Gaidar, Yegor">Gaidar 2007 pp. 190–205</ref>

Ketidaksetujuan publik AS ngeunaan campur tangan AS dina konflik nagara lain sudah berlangsung sejak ahir [[Perang Vietnam]].<ref name="LaFeber323">{{Harvnb|LaFeber|2002|p=323}}</ref> Pamaréntahan Reagan menekankan taktik [[kontra-pemberontakan]] jeung penyelesaian cepat dina mencampuri konflik asing.<ref name="LaFeber323" /> Dina taun 1983, Pamaréntahan Reagan ikut campurpipilueun tangan dina [[Perang Saudara Lebanon]], menginvasi [[Grenada]], membom [[Libya]], jeung mendukungngadukung gerakan [[Contras]] di Amérika Tengah{{ndash}}paramiliter anti-komunis nu berusaha menggulingkanngagulingkeun Pamaréntahan pro-Soviét [[Sandieusta]] di [[Nikaragua]].<ref name="Gaddis 2005, p. 212"/> Intervensi Reagan terhadap Grenada jeung Libya mendapat dukungan ti publik AS, namun dukungana dina Contra [[Skandal Iran Contra|mengundang kontroversi]].<ref name = "Reagan">{{cite book|author=Reagan, Ronald|editor=Foner, Eric; Garraty, John Arthur|title=The Reader's companion to American history|url=http://books.google.com/?id=KrWDw-_devcC|accessdate=June 16, 2008|year=1991|publisher=Houghton Mifflin Books|isbn=0-395-51372-3}}</ref>

Sementara itu, Soviét sendiri mengeluarkan biaya tinggi dina memfasilitasi intervensi maranéhna terhadap asing. Meskipun Brezhnev meyakieu dina taun 1979 yén [[Perang Soviét-Afganistan]]bakal berlangsung singkat, gerilyawan [[Muslim]], nu dibantu ku AS jeung nagara-nagara lianna, mengobarkan perlawanan sengit terhadap invasi éta.<ref name="LaFeber314">{{Harvnb|LaFeber|2002|p=314}}</ref> Kremlin mengirimkan hampir 100.000 tentara pikeun mendukungngadukung rezim boneka di Afganistan, nu dijuluki ku para pengamat luar dengan "perang 'Vietnam'-nya Soviét".<ref name="LaFeber314" /> Namun, dampak perang Afganistan ieu jauh leuwih parah bagi Soviét ketimbang dampak Perang Vietnam bagi Amérika Sarikat, karena konflik ieu ogé bertepatan dengan periode kekacauan jeung krisis internal dina birokrasi jeung perékonomian Soviét.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=292}}</ref>

Seorang pejabat senior di [[Departemen Luar Negeri Amérika Sarikat|Departemen Luar Negeri AS]] memprediksikan dina awal 1980-an, iamanéhna menyatakan yén "invasi nu mengakibatkan krisis dina negeri bagi Soviét... mungkin itu adalah hukum termodinamika [[entropi]]... nu terjebak dengan sistem Soviét, nu ayeuna tampaknya leuwih loba mengeluarkan energi pikeun menjaga keseimbangana ketimbang pikeun memperbaikinya. Kita bisa menempo periode kebangkitan asing dina saat mengalami keruntuhan internal".<ref name=" Dobrynin">{{Harvnb|Dobrynin|2001|pp=438–439}}</ref><ref>{{Harvnb|Maynes|1980|pp=1–2}}</ref>

[[Gambar:Reagan and Gorbachev signing.jpg|thumb|right|[[Mikhail Gorbachev]] jeung Ronald Reagan menandatanganinandatanganan [[Traktat INF]] di Gedung Bodas, 1987]]

Dina saat [[Mikhail Gorbachev]], nu relatif masih muda, jadi [[Sekretaris Jenderal Partei Komunis Uni Soviét|Sekretaris Jenderal]] dina taun 1985,<ref name="Gaddis 2005, p. 197" /> perékonomian Soviét sedangkeur stagnan jeung mengalami penurunan tajam dina penerimaan mata uang asing akibat turuna harga minyak dunya dina taun 1980-an.<ref name="LaFeber331" /> Masalah ieu memaksa Gorbachev pikeun mengambil langkah-langkah guna membangkitkan kembali keterpurukan Soviét.<ref name="LaFeber331">{{Harvnb|LaFeber|2002|pp=331–333}}</ref>

Meskipun muncul skeptisisme ti nagara-nagara Kulon, pamingpin Soviét nu anyarieuanyar ieu terbukti berkomitmen pikeun memperbaiki kondisi perékonomian Soviét nu buruk, bukana melanjutkan perlombaan senjata dengan Kulon.<ref name="Palmowski" /><ref name="LaFeber2002">{{Harvnb|LaFeber|2002|pp=300–340}}</ref> Pikeun ngalawan penentang reformasinya nu berasal ti internal Partei, Gorbachev sacara bersamaan memperkenalkan ''[[glasnost]]'', atawa keterbukaan. Kabijakan ieu ngamungkinkeun meningkatnya kebébasan [[pers]] jeung transparansi lembaga-lembaga nagara.<ref>{{Harvnb|Gibbs|1999|p=7}}</ref> ''Glasnost'' dimaksudkan pikeun mengurangi [[korupsi]] dina tubuh [[Partei Komunis Uni Soviét|Partei Komunis]] jeung memoderasi penyalahgunaan kakuasaan di [[Komite Sentral]].<ref>{{Harvnb|Gibbs|1999|p=33}}</ref> ''Glasnost'' ogé ngamungkinkeun meningkatnya kontak antara warga Soviét jeung [[Dunya Kulon]], khususnya dengan Amérika Sarikat, nu méré kontribusi bagi paningkatan ''[[détente]]'' antara kadua nagara.<ref>{{Harvnb|Gibbs|1999|p=61}}</ref>

Nanggepan [[Konsesi (pulitik)|konsesi pulitik]] jeung militer [[Kremlin]] nu baru, Reagan setuju pikeun mengadakan kembali perundingan dengan Soviét terkait dengan isu-isu ékonomi jeung perlombaan senjata.<ref name="Gaddis229">{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=229–230}}</ref> Perundingan pertama diadakan dina bulan November 1985 di [[Jenewa|Jenewa, Swiss]].<ref name="Gaddis229" /> Dina perundingan éta, kadua pamingpin nagara, disertai ku seorang penerjemah, sepakat pikeun mengurangi persenjataan nuklir di masing-masing nagara sebesar 50 persen.<ref>[http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/21/newsid_2549000/2549897.stm 1985: "Superpowers aim for 'safer world'"], BBC News, November 21, 1985. Retrieved on July 4, 2008.</ref> Perundingan kadua, [[Konferensi Tingkat Tinggi Reykjavík]], diselenggarakan di [[Islandia]]. Perundingan éta berjalan lancar hingga pembicaraan bergeser ke arah Strategi Ieusiatif Pertahanan Reagan nu ingin dieliminasi ku Gorbachev, namun Reagan menolaknyanolaknya.<ref>{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940DE0DA1F3BF93AA15756C0A96E948260|title=Toward the Summit; Previous Reagan-Gorbachev Summits|work=The New York Times|accessdate=June 21, 2008|date=May 29, 1988}}</ref> Negosiasi ahirnya gagal, namun dina perundingan Katilu dina taun 1987, kadua belah pihak berhasil ngahasilkeun terobosan dengan ditandatanganinya [[Traktat Angkatan Nuklir Jangka Menengah]] (INF). Traktat ieu menghapuskan keberadaan semua senjata nuklir, rudal balistik, jeung rudal jelajah di kadua belah pihak dengan jarak antara 500 jeung 5.500 kilometer beserta infrastrukturnya.<ref name="fas">{{cite web|url=http://www.fas.org/nuke/control/inf/index.html|title=Intermediate-Range Nuclear Forces|accessdate=June 21, 2008|publisher=Federation of American Scientists}}</ref>

Kategangan antara Wétan dengan Kulon mereda dengan cepat dina pertengahan 1980-an. Taun 1989, bertopat di Moskow, Gorbachev jeung pengganti Reagan, [[George H. W. Bush]], menandatanganinandatanganan perjanjian [[START I]], nu mengahiri perlombaan senjata antar kadua nagara.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=255}}</ref> Salila taun-taun berikutnya, Soviét dihadapkan dina keruntuhan perékonomian nu diakibatkan ku turuna harga minyak dunya jeung besarnya pembiayaan militer.<ref name="Shearman76"/> Selain itu, penopatan militer di nagara sekutunya diakui tidak relevan lagideui bagi Soviét, jeung dina taun 1987, Soviét [[Doktrin Sinatra|sacara resmi mengumumkan]] kalau iamanéhna tidakbakalmoal ikutbakal campurpipilueun lagideui dina urusan dina negeri nagara-nagara sekutunya di [[Éropa Wétan]].<ref name="Gaddis248">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=248}}</ref>

Dina taun 1989, sistem aliansi Soviét berada di ambang keruntuhan. Akibat hilangnya dukungan militer ti Soviét, satu-persatu para pamingpin nagara-nagara komunis [[Pakta Warsawa]] ogé kehilangan kakuasaan.<ref name="Gaddis 2005, pp. 235–236"/> Di Uni Soviét sendiri, kabijakan ''glasnost'' melemahkanngalemahkeun ikatan nu salila ieu menyatukan Soviét.<ref name="Gaddis248" /> Bulan Februari 1990, dengan semakin memuncaknya isu [[pembubaran Uni Soviét]], para pamingpin [[Partei Komunis Uni Soviét|Partei Komunis]] terpaksa menyerahkan tampuk kakuasaana nu telah bertahan salila 73 taun.<ref>{{Harvnb|Sakwa|1999|p=460}}</ref>

Dina saat nu sama, isu kemerdekaan nu dipicu ku ''glasnost'' semakin mendorong nagara-nagara Soviét pikeun memisahkan diri ti Moskow. [[Nagara-nagara Baltik]] mulai menarik diri ti Soviét sepenuhnya.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=253}}</ref> [[Révolusi 1989|Gelombang Révolusi damai 1989]] nu melanda [[Éropa Tengah]] jeung Éropa Wétan meruntuhkan kedigjayaan komunisme Soviét di nagara-nagara seperti Polandia, Hongaria, Cekoslowakia jeung Bulgaria.<ref>{{Harvnb|Lefeber|Fitzmaurice|Vierdag|1991|p=221}}</ref> Rumania jadi satu-satunya nagara Blok Wétan nu menggulingkanngagulingkeun kakuasaan komunis sacara keras dengan mengeksekusi kepala nagaranya.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=247}}</ref>

{{See|January 1991 events in Latvia|Upaya kudetakudéta di Soviét 1991|Sejarah Uni Soviét (1982–1991)|Pembubaran Uni Soviét}}

Sikap permisif Gorbachev terhadap Éropa Wétan awalnya tidak meluas ke wilayah Soviét, bahkan Bush, nu berjuang pikeun mempertahankan hubungan persahabatan dengan Soviét, mengutuk pembunuhan dina bulan Januari 1991 di [[Paristiwa Januari 1991 di Latvia|Latvia]] jeung [[Paristiwa Januari|Lituania]]. Bush memperingatkan yén hubungan ékonomibakal dibekukan jika kekerasan terus terjadi.<ref>Goldgeier, p. 27</ref> Uni Soviét sacara fatal dilemahkan ku [[Upaya kudetakudéta di Soviét 1991|kudetakudéta nu gagal]] dina taun 1991 jeung meningkatnya jumlah [[Republik Uni Soviét|republikan Soviét]], khususnya di [[Republik Sosialis Federasi Soviét Rusia|Rusia]], nu mengancambakal memisahkan diri ti Uni Soviét. [[Persemakmuran Nagara-Nagara Merdeka]], nu didirikan dina tanggal 21 Desember 1991, dipandang sebagai entitas penerus Uni Soviét, namun, menurutceuk para pamingpin Rusia, tujuana adalah pikeun "ngamungkinkeun perpisahan sacara beradab" antara republik-republik Soviét jeung ogé sebanding dengan kelonggaran konfederasi.<ref>[http://rferl.org/featuresarticle/2006/12/14b6b499-9eb2-4dee-b96c-784ec918969a.html Soviét Leaders Recall ‘Inevitable’ Breakup Of Soviét Union], [[Radio Free Europe/Radio Liberty]], December 8, 2006. Retrieved May 20, 2008.</ref> Uni Soviét sacara resmi [[Pembubaran Uni Soviét|dibubarkan]] dina tanggal 25 Desember 1991.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|pp=256–257}}</ref>

== ReferénsiReferensi jeung bacaan salajengnalanjutan ==