Andés: Béda antarrépisi

'''Pagunungan Andés''' ([[Basa Quéchua]], ''anti'', "jawér jangkung") nyaéta [[pagunungan]] pangpanjangna sadunya anu ngawangun untuyan [[palataran luhur]] sapapanjang [[basisir]] kulon [[Amérika Kidul]].{{fact}} Ieu pagunungan panjangna leuwih ti 7.000 km, rubakna ngahontal 500 km di sawatara tempat (pangrubakna dina 18° nepi ka 20° LS), jeung mibanda kaluhuran rata-rata 4.000 m.{{fact}} Ieu pagunungan ngajepat nhaliwatan tujuh nagara: [[Argéntina]], [[Bolivia]], [[Chili]], [[Kolombia]], [[Ékuador]], [[Péru]], jeung [[Pénézuéla]], anu kadang kala disebut "Nagara-Nagara Andéan" (''Andean States'').{{fact}}

Untuyan pagunungan Andés utamana ngawengku dua pagunungan badag [[Cordillera Oriental]] jeung [[Cordillera Occidental]], anu mindeng dipisahkeun jeung [[depresi (geologi)|depresi]] antara anu jero, anu satuluyna mucunghul untuyan pagunungan minor, kayaning [[Cordillera de la Costa]] di [[Cili]].{{fact}} Cordillera de la Costa mulana ti tungtung kidul buana anu tuluyna ka [[kalér]], [[paralél]] jeung [[basisir]], paburencay jadi sababaraha [[pulo]] di beulah puhu anu satuluyna ngawangun wates [[kulon]] béh tengah badag Cili.{{fact}} Ka [[kalér]], untuyan di ieu basisir tumuluy minangka untuyan pasir atawa pasir-pasir nyingkur sapapanjang [[Samudra Pasipik]] nepi ka ngahontal [[Pénéjuéla]], kalawan salalawasna ngawangun mumunggang di beulah [[kulon]] untuyan badag.{{fact}}

[[Gunung]] pangjangkungna di Andés nyaéta [[Aconcagua]] anu ngajegir 6.962 m dpl. Puncer [[Chimborazo]] di wewengkon [[Ékuador]] mangrupa titik na beungeut lemah nu pangjauhna ti puseur bumi alatan ayana [[gelembung hatulistiwa]] (''equatorial bulge'').{{fact}} Andés tidak henteu mmpuh ngayonan [[Himalaya]] dina palebah jangkung, tapi ngungkulan Himalaya dina lebah rubak jeung leuwih panjang dua tikel lipet ti [[Himalaya]].{{fact}}