Dongéng: Béda antarrépisi

'''Dongéng''' mangrupa salah sahiji golongan carita dina wangun [[prosa]] (lancaran).<ref name="Badingkut"> Suryani,Elis.(2010).Badingkut.Bandung: Danan Jaya. </ref> Nilik wandana jeung eusina dongéng téh kaasup rékaan baheula.<ref name="Badingkut"/> Ilaharna dongéng téh pikeun barudak. <ref name="Sumber2Definisi"> [http://www.scribd.com/doc/29361106/Definisi-Dongeng Definisi Dongeng] (Dicutat tanggal 17 Oktober 2011) </ref> Patempatan anu jadi latarna mindeng tétéla gambaran kaayan baheula, tokoh-tokohna henteu [[manusa]] wungkul, tapi ogé sasatoan, [[buta]], atawa mahluk séjénna.<ref name="Badingkut"/> Corak rékaan heubeul anu mindeng ngolah siloka atawa [[alegori]] pikeun mungkus [[téma]].<ref name="Badingkut"/>

'''Dongéng''' nya étanyaéta carita anu teu asup akal jeung teu kajadian, biasana osok nyaritakeun kajadian-kajadian jaman baheula. <ref name="Definisi"> [http://www.scribd.com/doc/29361106/Definisi-Dongeng Definisi Dongeng] (Dicutat tanggal 17 Oktober 2011) </ref> Numutkeun [[kamus]] dongéng téh [[babad]] meunang ngaréka, babad karangan anu henteu kajadian saenyana anu mohal jadina <ref name="Kamus"> Danadibrata , R.A.2006.Kamus Basa Sunda. Bandung:PT Kiblat Buku Utama. </ref>. [[Budi Rahayu Tamsah]] nétélakeun yén dongéng mangrupa carita rékaan anu méré kesan pamohalan tur ukuranana parondok. <ref name="Sumber 1"> Tamsyah, Budi Rahayu.(1997). Pangajaran Basa Sunda. Bandung: Pustaka Setia.(kaca 121) </ref> Dongéng mimiti gelar dina wangun lisan, sumebar ti hiji jalma ka jalma liana, tur teu kapanggih saha nu ngarangna. <ref name="Diktat 1"> Ruhaliah (2002) Sajarah Sastra Sunda.Bandung.Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah </ref> Lantaran sumebar dina wangun lisan, téks dongéng babari robah atawa leungit. <ref name="Diktat 1"/> Robahna téks téh alatan aya anu dihaja jeung teu di haja. <ref name="Diktat 1"/>

Dumasar kana eusina dongéng dibagi jadi tujuh nya étanyaéta :

Dongéng Fabél nya étanyaéta dongéng atawa carita rékaan anu eusina ngajarkeun moral atawa atikan budi, ku kituna carita téh ngagambarkeun pasipatan, waték, jeung budi manusa. <ref name=Sumber6> Iskandarwassid.(1992).Kamus Istilah Sastra.Bandung: Geger Sunten. (kaca 40) </ref> Ilaharna dongéng sato (Fabél) nyaritakeun sasatoan anu paripolahna dicaritakeun kawas [[manusa]], upama baé bisaeun nyarita ogé ngagunakeun akal jeung pikiran. <ref name=Kamampuh> Desny Maulida.2007.'Kamampuh Ngadongéng Siswa Kelas X SMK Kencana Bandung'.Skipsi.Universitas Pendidikan indonesia. </ref> Dongéng [[sato]] biasana watek palakuna geus dipola. <ref name=Skripsi2/> Dina kasusastraan Sunda, dongéng sato téh pohara lobana. <ref name=Skripsi2> Atin Solihat Rohmatus.2005.'Dongéng Rakyat Kacamatan Sukahaji pikeun Bahasa Pangajaran Sastra Di SMP Kacamatan Sukahaji'.Skripsi.Universitas Pendidikan Indonesia. </ref>

Dongéng Sagé nya étanyaéta carita ngeunaan kapahlawanan, nu nyaritakeun kahirupan manusa di masarakat jeung dina sajarahna. <ref name="sastra"> Ruyana,Yus.1978.Panyungsi Sastra .Bandung: Gunung Larang. (Kaca 19) </ref> Sagé mangrupa carita peperangan di jaman baheula, umumna nyaritakeun tokoh nu légendaris sarta panjang tur eusina kapahlawanan, jalma sohor, atawa lalampahan nu pikaseurieun. Contona ''Prabu Siliwangi'', ''[[Dipati Ukur]], [[Séh Abdul Muhyi]]'',jrrd.<ref name=Sumber6/>

Dongéng Parabél nya étanyaéta dongéng anu eusina nyaritakeun lalampahan hiji jalma anu dianggap mahiwal ti batur. Caritana loba pikaseurieun tapi ngandung hiji atikan. Conto anu pangsohorna dina sastra Sunda nya étanyaéta dongéng-dongéng Si Kabayan. <ref name="carita rakyat">Shinta Iskandar.2005.Skripsi.''Carita Rakyat di Kacamatan Ciparay pikeun bahan pangajaran sastra di SMP''.UPI </ref> Lian ti éta, aya ogé dongéng saduran tina sastra deungeun, upamana ''dongéng [[Abu Nawas]]'', ''Nasarudin'', ''Si Congcorang'',jjrd.

Dongéng Mité nya étanyaéta dongéng anu nyaritakeun lalampahan hiji jalma anu dianggap aramat ku masarakat. <ref name="sumber8"> Faturohman, Taufik.1983.Ulikan Sastra .Bandung: Djatnika. </ref> Umumna dongéng mite téh raket patalina jeung kepercayaan masarakat kana alam gaib.<ref name="Skripsi2"/> Carita dina mite umumna ngalalakonkeun kajadian alam dunya, manusa, jeung ayana maot.<ref name="mite"/> Aya ogé mite anu nyaritakeun ciri khas sasatoan, wangun topografi, tanda-tanda alam, jsté.<ref name="mite"> Yopi Gunawan.(2009).Skripsi.Carita Rayat anu aya di Kacamatan Talaga pikeun Bahan Pangajaran di SMP.UPI.</ref> Mite di Indonésia dibagi jadi dua golongan dumasar kana tempat asalna nya étanyaéta, mite asli Indonésia jeung mite nu asalna ti luar Indonésia, utamana ti nagara [[India]], [[Arab]] jeung nagara-nagara sabudeureun Laut Tengah.<ref name="Sumber4"/> Nu asalna ti luar Indonésia, umumna geus robah nepi ka siga asli carita ti Indonésia, ku lantaran kitu mite éta ngalaman prosés adaptasi.<ref name="Sumber4"/> Mite nu asalna ti Indonésia umumna nyaritakeun asal-muasal jagat raya, ayana tingkat [[déwa]], jeung mimiti [[manusa]] manggihan kadaharan saperti [[sangu]], [[jagong]],jsté.<ref name="Sumber4"/> Contona ''Dongéng [[Déwi Sri]]'', ''Dongéng [[Nyi Roro Kidul]]'', ''Dongéng Munjung'', ''Dongéng Maung Kajajadén'', jeung ''Dongéng Ngipri''.<ref name="Skripsi2"/>

Dongéng Pieunteungeunnya étaPieunteungeunnyaéta dongéng anu eusina mangrupa tauladan pikeun kahirupan manusa.<ref name="sumber"/> Contona ''Cikaracak Ninggang Batu Laun-laun jadi Legok.''<ref name="sumber"/>

Dongéng Pamuk nya étanyaéta dongéng anu nyaritakeun kagagahan atawa kasaktén hiji jalma tur bisa aya patalina jeung tokoh atawa kajadian sajarah.<ref name="sumber"> Tamsyah,Budi Rahayu,Spk.1996.Pangajaran Sastra Sunda.Bandung: Pustaka Setia. </ref> Contoo carita pamuk di wewengkon Sunda bisa ditingali dina carita [[''Prabu Siliwangi'']], Prabu Siliwangi nya étanyaéta tokoh anu kaitung sakral di daérah [[Jawa Barat]].<ref name="skripsi3"/> Sakumaha nu dipikawanoh, Prabu Siliwangi téh nya étanyaéta hiji raja nu pernah maréntah wewengkon [[Pasundan]].<ref name="skripsi3"> Aef Saeful Islam.(2011).Skripsi.Unsur Intrinsik Carita Rayat Kacamatan Cigasong Kabupatén Majaléngka pikeun Bahan Pangajaran Sastra di SMA.UPI. </ref> Contona ''Weasan Aki Sayang Hawu''.<ref name="skripsi3"/> <br/>

Sri Baduga Maharaja (Ratu Jayadewata) ngawitan pamaréntahan jaman Pajajaran, anu maréntah salila 39 warsih taun(1482-1521). Dina mangsa ieu pisan Pakuan ngahontal penclut perkembanganana.

Dina prasasti Batutulis diwartakeun yén Sri Baduga dinobatkeun dua kali, nyaéta anu kahiji sabot Jayadewata narima tahta Karajaan Galuh ti bapana (Prabu Déwa Niskala) anu saterusna boga gelar Prabu Guru Dewapranata. Anu kadua sabot manéhna narima tahta Karajaan Sunda ti mitohana, Susuktunggal. Jeung kajadian ieu, manéhna jadi pangawasa Sunda-galuh sarta dinobatkan déngé gelar Sri Baduga Maharaja Ratu Haji di karajaan Pakuan Pajajaran Sri Sang Ratu Dewata.

Di Jawa Kulon, Sri Baduga ieu leuwih dipikawanoh kalayan ngaran Prabu Siliwangi. Ngaran Siliwangi geus kacatet dina Kropak 630 minangka lakon pantun. Naskah éta ditulis warsih 1518taun1518 sabot Sri Baduga masih hirup. Lakon Prabu Siliwangi dina sagala rupa vérsina nu intina carita inohong ieu jadi raja di Pakuan. Kajadian éta ti sagi sajarah hartosna waktu Sri Baduga miboga kakawasaan anu sarua badagna jeung Wastu Kancana (akina) landian Prabu Seungit (nurutkeun tetempoan para pujangga Sunda).

Wayah ngorana Sri Baduga kaceluk minangka ksatria pemberani sarta tangkas, komo hiji-hijina anu kungsi ngéléhkeun Ratu Japura (Amuk Murugul) wayah bersaing memperbutkan Subanglarang (pamajikan kadua Prabu Siliwangi anu ngagem agama Islam).

Dina sagala rupa hal, jelema sazamana kainget ka kagedeankagedéan mendiang buyutna (Prabu Maharaja Lingga Buana) anu gugur di Bubat anu digelari Prabu Seungit.

Naskah ieu nyaritakeun, yén dina tanggal 12 bagian caang bulan Caitra warsih 1404taun1404 Saka, Syarif Hidayat ngeureunkeun pengiriman upeti anu sakuduna di bawa saban warsih kataunka Pakuan Pajajaran. [Syarif Hidayat masih incu Sri Baduga ti Lara Santang. Manéhna dijadikeun raja ku uana (Pangeran Cakrabuana) sarta jadi raja merdika di Pajajaran di Bumi Sunda (Jawa Kulon)]

Persekutuan Cirebon-demak ieu pisan anu pohara mencemaskan Sri Baduga di Pakuan. Warsih 1512taun1512, manéhna ngutus putera makuta Surawisesa menghubungi Panglima Portugis Alfonso d'Albuquerque di Malaka (sabot éta cikénéh gagal ngarebut Palabuhan Pasai atawa Samudra Pasai). Sabalikna usaha Pajajaran ieu geus ogé meresahkan pihak Demak.

Pangeran Cakrabuana sarta Susuhunan Jati (Syarif Hidayat) tetep ngahormatan Sri Baduga alatan unggal minangka ayah sarta aki. Ku alatan éta permusuhan antara Pajajaran jeung Cirebon henteu ngembang ka arah ketegangan anu melumpuhkan sektor-sektor pamaréntahan. Sri Baduga ngan henteu gumbira hubungan Cirebon-demak anu teuing, lain ka Karajaan Cirebon. Ka Islam, manéhna sorangan henteu membencinya alatan salah saurang permaisurinya, Subanglarang, nyaéta saurang muslimah sarta katilu anakna -- Walangsungsanganakna—Walangsungsang landian Cakrabuana, Lara Santang, sarta Raja Sangara -- diidinanSangara—diidinan saprak leutik nuturkeun ageman indungna (Islam).

Naskah Kitab Waruga Jagat ti Sumedang sarta Pancakaki Masalah karuhun Kabehkabéh ti Ciamis anu ditulis dina abad ke-18 dina basa Jawa sarta hurup Arab-pegon masih nyebutkeun mangsa pamaréntahan Sri Baduga ieu jeung mangsa gemuh Pakuan (kamakmuran Pakuan) ku kituna teu matak olohok lamun ngan Sri Baduga anu saterusna diabadikan kebesarannya ku raja gagantina dina jaman Pajajaran.

Sri Baduga Maharaja landian Prabu Siliwangi anu dina Prasasti Tambaga Kebantenan disebut Susuhuna di Pakuan Pajajaran, maréntah salila 39 warsih taun(1482 - 1521). Manéhna disebut sacara anumerta Sang Lumahing (Sang Mokteng) Rancamaya alatan manéhna dipusarakan di Rancamaya.

Dongéng légénda nya étanyaéta carita rayat anu dianggap (ku nu boga caritana) minangka hji kajadian nu bener-bener kungsi aya. Lumangsungna éta kajadian dina waktu nu can pati lila, sarta tempatna di lingkungan nu geus dipikawanoh ku urang ayeuna.Dongéng sasakala mngrupa golongan carita anu geus turun tumurun, sumebar sarta ku balaréa dianggap mibanda dasar kasajarahan atawa sakumna carita wandal kitu anu geus jadi milik sagolongan masarakat. Palaku utama dina legenda jalma biasa. Dongéng legenda biasana nyaritakeun asal-muasalna kajadian. Kajadian hiji tempat, [[tutuwuhan]],[[sato]], atawa bara. Papasingan Legenda :

# [[Legenda Agama]] nya étanyaéta legenda jalma-jalam suci saperti para wali agama Legenda nu geus dikumpulkeun diantaranadi antarana: [[Syéh Siti Jenar di Muka Pengdilan Agama]], [[Sunan Geseng]], [[Syéh Abdul Muhyi]], [[Ki Pandan Arang dari Tembayat]],

# [[Legenda Alam gaib]] nya étanyaéta carita-carita pangalaman pribadi hiji jalma ngeunan mhluk-mahluk nu gaib.

# [[Legenda tokah jalma]] nya étanyaéta carita ngeunaan tokoh-tokoh jalma nu dianggap kungsi aya kajadianana.

# [[Legenda tempat]] atawa legenda wewengkon nya étanyaéta carita anu aya patalina jeung hiji tempat, ngaran wewengkon sarta wangun topografi, upamana ayana [[gunung]], pasir-pasir, [[jurang]], jsb. Contona saperti Sasakala [[Situ Bagendit]], Sasakala [[Situ Patenggang]], Sasakala [[Maribaya]].

Sedengkeun dumasar kana palakuna dongéng téh kabagi jadi lima nya étanyaéta dongéng fabél, dongéng legénda, dongéng sagé, dongéng parabél, [[Dongéng mité]]

# '''Téma''', tema nya étanyaéta ide, maksud atawa tujuan anu hayang dihontal ku pangarang dina hiji carita dongéng, anu baris kapanggih ku pamaca atawa pangreungeu sabada maca atawa ngadéngékeun dongéng. <ref name="Sumber3">Faturohman, Taufik, Drs.(1983).Ulikan Sastra(Pangajaran sastra Sunda pikeun Murid SMTP.Bandung:Djtnika. </ref>

# '''Galur''' (''plot'') osok disebut ogé jalan carita atawa runtuyan carita, kajadian anu sambung-sinambung pikeun ngawangun jadi hiji lanjeureun carita.<ref name="Sumber3"/> Galur dihartikeun runtuyan jeung patalina kajadian anu dicaritakeun ku pangarang ti mimti nepi ka pungkasan jalan carita. Galur bisa dibagi jadi tilu rupa nya étanyaéta galur merélé, galur mabok tengah, jeung galur campuran. <ref name="Sumber3"/>

# '''Tokoh carita''' atawa '''palaku''' nya étanyaéta jalma atawa pihak anu ngalalakon dina hiji carita.<ref name="Sumber3"/>

# '''Latar''' (''setting''), nya étanyaéta waktu jeung tempat kajadian hiji carita dongéng. <ref name="Sumber3"/>

# '''Amanat''', nya étanyaéta pesen pangarang nu hayang ditepikeun ka pamaca.<ref name="Sumber3"/> Umumna amanat dina dongéng mah tara nembrak, tapi karasa sanggeus réngsé maca atawa ngadéngékeun hiji carita nu sagemblengna. <ref name="Sumber3"/>

# Caritana pondok,<ref name="Sumber4"> Danandjaja,James.(1994).Foklor Indonesia.Jakarta: Pustaka Baru. </ref> lanjeuran carita dina dongéng biasana basajan jeung pondok. Ari nu jadi alesanana nya étanyaéta carita dongéng osok didongéngkeun ka barudak, nu tangtuna waé kamampuh nangkep basa jeung caritana kawatesanan. <ref name="shinta"> Shinta Iskandar.(2005).Skripsi.Carita Rakyat anu aya di Kacamatan Ciparay pikeun Bahan Pangajaran Sastra di SMP.UPI. </ref>

# Aya bagian anu pamohalan. <ref name="Sumber4"/>

# Asup kana wangun lancaran jeung ugeran. <ref name="Sumber4"/>

# Anonim atawa teu kapaluruh saha nu ngarangna. <ref name="Sumber4"/>

# Sipatna pralogis, nya étanyaéta mibanda logika anu béda jeung logika umum. <ref name="Sumber4"/>

# Sipatna tradisional, nya étanyaéta sumebarna turun-tumurun. <ref name="Sumber4"/>

# Pola ngadongéng sok angger <ref name="Sumber5"> Suherman,E.(1995).Basa jeung Sastra Sunda di Sakola Dasar.Bandung </ref>

Gelarna satra lisan di [[tatar Sunda]] kira-kira dina jaman buhun anu dicirian ku ayana pangaruh [[Hindu]]. Dina ieu jaman, sastra anu aya teu kapanggih ngaran pangarangna (anonim) kayaning carita-[[carita pantun]], carita-[[carita mithologia]], [[pabél]]-pabél, [[jangjawokan]], asihan, [[jampé]]-jampé, [[kawih]], jsté.<ref name="sajarah"/> Tétéla pisan satra lisan leuwih ti heula ayana tibatan sastra tulis.<ref name="skripsi"/> Sastra tulis aya saba’da urang Sunda wawuh kana tradisi tulis.<ref name="sajarah"> Devi Rosita.(2010).Skripsis.Struktur Carita Rayat dina Kumpulan Buku Carita Rayat Cirebon pikeun Bahan Pangajaran Sastra di SMP kaca 16.UPI</ref> Ku sabab [[téknologi]] ayeuna beuki maju, nya étanyaéta ku ayana pecitakan, loba dongéng anu dimuat dina [[majalah]] jeung [[surat kabar]]. <ref name="skripsi"> Andrian.2005.'Gaya Basa dina Kumpulan Dongéng Sakadang Peucang jeung Oray Héjo Karya Tasdik'.Skripsi.Universitas Pendidikan Indonesia.</ref> Lian ti éta ogé, aya anu dikumpulkeun jadi buku, di antarana:

* [[Warnasari Sunda I]], karangan [[J.Kats]], terbit taun 1991. <ref name="skripsi"/>

* [[Dongéng-dongéng Sunda II]], karangan [[Mas Saleh]] jeung [[Ardiwinata]], terbit taun 1920.<ref name="skripsi"/>

'''Dongéng dirobah jadi wawacan''', salain ditulis dongéng anu mimitina ngagunakeun basa lancaran bisa dirobah jadi wangun [[pupuh]], nya étanyaéta jadi [[wawacan]].

Dumasar kana hasil panalungtikan anu dilakukeun ku Bambang Sudarmoyo dina taun 1975 tétéla yén dongéng mampuh ngaronjatkeun ''Itelegence Question'' (''I.Q'') budak.<ref name="sajarah"/> Budak kakeunaan ku ''Virus n Ach'' (''need for Achievement'') nya étanyaéta virus nu ngamotipasin budak sangkan miboga cara mikir jeung paripolah anu leuwih épisién pikeun ngahontal hasil nu leuwih alus ti saméméhna tur salawasna bisa ngahontal préstasi kalayan optimal.<ref name="sajarah"/> Panalungtikan séjén nu ngébréhkeun yén dongéng bisa méré kani'matan, kasugemaan batin jeung ngaronjatkeun kacerdasan pikeun nu macana.<ref name="sajarah"/> Éta hal dibuktikeun ku panalungtikan di [[Amérika]], anu nétélakeun yén barudak turunan [[Asia]] di Amérika leuwih cerdas tibatan barudak turunan urang Amérika, sabab warga Asia nu cicing di Amérika teu ninggalkeun tradisi karuhunna, utamana macakeun dongéng-dongéng ngeunaan karuhun ka budakna.<ref name="sajarah"/>

[[Kategori: Sastra Sunda heubeul]]

[[Kategori: Sastra Sunda lisan]]