Dipati Ukur
Dipati Ukur nyaéta tokoh dina sejarah Sunda anu geus narik sakitu lobana panulis pikeun nyaritakeun riwayatna, sanajan unggal panulis miboga motif anu béda-béda.[1] Geus lila dina abad ka-17, sababaraha puluh taun sanggeus manéhna maot, jalma nulis riwayat dipati Ukur.[1] Dipati Ukur (ngaran sabenerna teu diwanoh sarta aya béda vérsi ngeunaan hal ieu) nyaéta bupati Tanah Ukur.[1]
Sajarah
éditDina mimiti abad ka-17, tanah Sunda aya dina jajahan Mataram minangka alatan politik perluasan wilayah anu dijalankeun ku Sultan Agung (1613-1645).[1] Tujuan Sultan Agung nyaéta rék ngahijikeun Pulau Jawa, anu hartina rék ngawasa sakumna pulo Jawa.[1] Sawaréh cita-cita geus dilaksanakeun, tinggal Banten anu can ditalukkeun sabab kahalang ku ayana Kompeni di Batavia.[1] Dipati Ukur salaku wedana para bupati di daérah Priangan diparéntah pikeun mantuan nyerang pasukan Mataram ka Jakarta.[1] Ku kituna Dipati Ukur ngerahkeun pasukana sarta dipingpin ku sorangan.[1] Numutkeun perjanjiana jeung komandan pertempuran Tumenggung Bahureksa, ku kituna pasukan Dipati Ukur nungguan di Karawang.[1] Alatan Dipati Ukur nyerang tiheula sarta teu nungguan pasukan Tumenggung Barureksa, pasukana anu jumlahna sapuluh rebu prajurit gagal.[1] Saterusna Tumenggung Barureksa ngalaporkeun kajadian ieu ka Sultan Agung, Dipati Ukur sorangan nyadar yén manéhna bakal meunang hukuman ti Sultan Agung alatan éta manéhna ngajak para umbul Sunda pikeun ngaberontak ka Mataram.[1] Tapi ajakanana éta henteu meunang pangbagéa ti para umbul, komo Ngabéhi Wirawangsa (umbul Sukakerta), Ngabéhi Samahita (umbul Sindangkasih), [[Ngabéhi Astramanggala (umbul Cihaurbeuti), sarta Uyang (Ewing) Sarana (umbul Indihiang), ngalaporkeun niat berontak Dipati Ukur ka Sultan Mataram.[1] Tuluy kaopat umbul menang anugerah ti Sultan Mataram (sanggeus Dipati Ukur ditewak, tilu di antarana dijadikeun bupati di Sukapura, Parakanmuncang, sarta Bandung).[1] Sultan Agung maréntah ka Tumenggung Bahureksa pikeun newak Dipati Ukur, kaopat umbul dijadikeun petunjuk jalan.[1] Dipati Ukur ngawangun bénténg di Gunung Pongporang, anu kedudukana stratégis, ku kituna serangan kahiji bisa digagalkan.[1] Tuluy sataun ka hareup bénténg Gunung Pongporang ditembus, Dipati Ukur sarta pengikutna mundur ka Gunung Lumbung, tuluy mundur deui ka Bumbang ti dinya manéhna ngirimkeun utusan ka ka Sultan Banten, pikeun menta pitulung alatan Sultan Banten keur sibuk ngalawan kompeni di Jakarta, paménta éta henteu dilakonan.[1] Sanggeus dua satengah taun perang, Tumenggung Bahureksa junun néwak Dipati Ukur anu ceuk salah sahiji vérsi nu nyerahkeun diri lain Dipati Ukur melainkan hambana nu satia nu beungeutna jiga Dipati Ukur, tuluy sakabéh pengikut Dipati Ukur dibawa ka Mataram.[1] Sarebu pengikut lalaki dipenggal, dibeuleum, digodog, sarta ditumbuk, sedengkeun pengikut awéwéna dijadikeun selir para priyayi.[1] Dipati Ukur mangrupa jelema ku sarupaning mitos sarta legenda tanpa ayana kajelasan sajarahna.[1] Tapi, nurutkeun salah sahiji sumber, lantaran euweuh kejelasan sajarah ngeunaan Dipati Ukur ku sabab Dipati Ukur mangrupa salah sahiji jalma anu pang ditéanganana ku Mataram, ku alatan éta rahayat jadi sieun pikeun nyaritakeun carita Dipati Ukur sabenerna.[1] Inohong sajarah anu jadi Bupati Ukur sarta Bupati Wedana Parahiangan sarta milu narajang dayeuh Batawi (batavia, Jakarta) dina taun 1628.[2] Numutkeun asal tradisi, ngaran mimitina Pangeran Cahyana nyaéta putera Sunan Cahya Luhur, cicit Sunan Jambu Karang anu ngawasa di wewengkon Banyumas.[2] Minangka bawahan Susuhunan Mataram, manéhna ditempatkeun di wewengkon Ukur anu cikénéh dikawasa ku Mataram (1620).[2] Di dieu manéhna nikah jeung Nyai Gedeng Ukur, puteri bupati Ukur Dipati Agung atawa cicit Raja Pakuan Pajajaran.[2] Jadi bupati Ukur ngagantikeun mitohana anu wafat sarta ku Susuhunan Mataram diangkat jadi bupati wedana Parahiangan taun 1625, ngagantikeun bupati Sumedang Rangga Gempol (1620-1625).[2] Nalika soldadu Mataram narajang Batavia pikeun ngusir kompeni (1628), di barengan pasukanana saloba 4000-4500 jelema dina pengepungan dayeuh éta.[2] Sakabéh pangepungan dayeuh éta gagal ku kituna pasukan lulugu Dipati Ukur balik ka wewengkon maranéhanana.[2] Saprak harita Ukur bersikap ngalaan diri ti ikatan jeung Mataram, nguatkeun pertahanan didaerahna (1629), sarta nyayogikeun sawaréh rahayatna pikeun ngungsi ka wewengkon palebah kulon di Batavia sarta Banten.[2] Susuhunan Mataram dua kali ngirim pasukan sacara gegedéan pikeun numpes pemberontakan Dipati Ukur (1630-1632).[2] Dipati Ukur junun nahan serangan kahiji soldadu Mataram (1630), tapi serangan kadua (1632) teu kawasa deui ditahan ku kituna puseur pertahanana di Gunung Lumbung ancur sarta sajumlah rahayat Ukur tiwas sarta ditéwak tuluy dibawa ka Mataram minangka tawanan.[2] Pamustunganana mayat dipati ukur sorangan diungkabkeun dina asal anu béda.[2] Anu kahiji, yén manéhna milu di téwak, saterusna dihukum mati di Mataram sarta ceuk anu séjén yén manéhna bisa moloskeun diri, saterusna nyamar minangka rahayat dawam.[2] Nepi ka ayeuna aya sawatara tempat di Bandung anu dipercaya masarakat minangka kuburan Dipati Ukur, kawas di Ujungberung, Ciparay, Banjaran, digigireun / sabeulah patilasan anu nyambung jeung Dipati Ukur, kawas Cibodas (Lembang), Cililin, Gunung Lumbung.[2]
Referensi
édit
|
Artikel ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan. |