Muhammad Sangidu

Kiai Haji Muhammad Sangidu atawa Kanjeng Radén Penghulu Haji (K.R.P.H.) Muhammad Kamaluddiningrat (dilahirkeun di Kampung Kauman Yogyakarta taun 1883 sarta dimakamkeun di Pakuburan Karangkajen sanggeus pupus taun 1980 ) nyaéta pupuhu Panghulu Ka-13 Kasultanan Yogyakarta anu diangkat. di 1914 pikeun ngaganti pangawasa saméméhna, K.R.P.H. Muhammad Khalil Kamaluddiningrat. Sangidu baraya Ahmad Dahlan sarta jadi pendukung organisasi Muhammadiyah nu diadegkeun ku Dahlan. Anjeunna dipikawanoh salaku nu boga "stamboek" munggaran (kartu anggota Muhammadiyah), sabab anjeunna anggota munggaran di organisasi Muhammadiyah. Salian ti éta, manéhna ogé anu ngasongkeun ngaran “Muhammadiyah” ka Dahlan.

Muhammad Sangidu
Kepala Penghulu Kesultanan Ngayogyakarta Hadiningrat ka-ke-13
Masa jabatan 1914–1940
Raja/Ratu	* Hamengkubuwana VII Hamengkubuwana VIII Hamengkubuwana IX
Saméméhna	Muhammad Khalil Kamaluddiningrat
Sanggeusna	Muhammad Nuh Kamaluddiningrat
Katerangan lian
Gumelar	Raden Hariya Muhammad Sangidu 1883 Citakan:Country data Belanda Kampung Kauman, Kesultanan Ngayogyakarta Hadiningrat, Hindia Belanda
Pupus	1980 Kampung Kauman, Kalurahan Ngupasan, Kemantrén Gondomanan, Kota Yogyakarta, Provinsi Daerah Istimewa Yogyakarta
Pasaréan	Makam Karangkajen
Pameget/istri	* Nama istri pertama tidak diketahui Siti Jauhariyah
Murangkalih	* 3 anak dari pernikahan pertama 9 anak dari pernikahan kedua

Sabot jadi lulugu Penghulu Kasultanan Yogyakarta, Sangidu boga peran dina ngajadikeun ajaran Muhammadiyah jadi ideologi dominan di Désa Kauman. Sanajan samemehna kungsi aya kategangan antara Ahmad Dahlan jeung ulama adat di Desa Kauman, pendekatan kooperatif jeung karaton junun nyingkahan konflik. Anjeunna ogé ngamangpaatkeun budaya lokal salaku média dakwah. Sangidu ogé geus nyoba ngarobah adat kawinan masarakat pikeun ngan méré suguhan basajan, sarta anjeunna sakali digawé dina katepatan 1 Syawal (nu tanggal ragrag Idul Fitri dina Kalénder Hijriah) ngagunakeun rukyat' métode] 'bil aini (niténan kalawan paningal) tinimbang ngitung aboge (Taun Jawa). Sajaba ti éta, anjeunna naratas ngadegna sakola sistem modern anu kiwari katelah Madrasah Muallimin Muhammadiyah jeung Madrasah Muallimat Muhammadiyah, sarta mantuan naratas Frobelschool anu mangrupa TK (TK). ) mimiti diadegkeun ku bangsa Indonésia.

Latar kulawarga

Radén Hariya Muhammad Sangidu nyaéta putra Kiai Ma'ruf Ketib Tengah Amin jeung Nyai Sebro (Radén Nganten Ketib Amin) Dilahirkeun taun 1883 taun Kampung Kauman. Sangidu téh anak kahiji ti lima murangkalih anu boga adi lanceuk ngaranna Radén Hariya Muhsin, Radén Nganten Muhsinah, Radén Hariya Ali, jeung Radén Hariya Syarkowi. Bapana nyaéta anak kadua ti sapuluh anak ti Kiai Maklum Sepuh atawa Kiai Penghulu Muhammad Maklum Kamaluddiningrat (Kapala Penghulu Kasultanan Yogyakarta ka-9), sedengkeun indungna anak kaopat ti Kanjeng Raden Tumenggung Ronodirdjo ti pamajikan katiluna nu ngaranna Gentang Pakem. Ronodirdjo sorangan nyaéta pajabat Bupati Anom Patih Danuredjo atawa wakil bupati di Kasultanan Yogyakarta.Ahmad Dahlan anu saterusna jadi pangadeg Muhammadiyah. "Sedulur gawan" sorangan mangrupakeun baraya ti nikah antara randa jeung duda anu masing-masing boga anak. Anak asuh tuluy jadi lanceuk.

Nikah

Siti Umniyah nyaéta salah sahiji putri Sangidu ti nikah kaduana (Darban 2000, p. 78).

Pamajikan kahiji Sangidu (teu kanyahoan ngaranna) nyaéta putri Muhammad Khalil Kamaluddiningrat (Kapala Panghulu Kasultanan Yogyakarta ka-12) boga anak tilu, nyaéta Djalaluddin (salaki Siti Dariyah, minantu Haiban Hadjid). Siti Salmah (pamajikan Farid Ma'ruf), jeung Siti Nafi'ah (pamajikan Masduki, minantu Mukti Ali). Sangidu jeung bapana -mertua béda lantaran jadi pendukung gerakan da'wah Ahmad Dahlan anu saterusna katelah "Muhammadiyah". Sangidu tuluy nikah ka Siti Jauhariyah (adi ipar Ahmad Dahlan). Muhammad Kamaluddiningrat (Anggota Muhammadiyah Kahiji) Ngaliwatan pernikahan eta anjeunna dikaruniai salapan anak, nyaeta Siti Umniyah, Dariyah, Muhammad Wardan, Darim, Muhammad Jannah, Muhammad Jundi, Jazuri, Burhanah, jeung Wardhiyah.

Peran awal dina mekarkeun Muhammadiyah

Pembaharuan agama di Desa Kauman

Saméméh resmi ngadeg, mimitina sumebarna ideologi Muhammadiyah ngan dipuseurkeun di Langgar Kidul anu didorong ku Ahmad Dahlan ku cara nyebarkeun informasi ka para ulama anu sarua pamadegan di wewengkon sabudeureun Kampung Kauman. Tapi, ajaran ieu laun-laun sumebar ka tempat-tempat séjén di Désa Kauman, saperti murid-murid nu keur diajar di pendopo imahna (tempat nu saterusna katelah Balé Tablighi).

Usaha Sangidu pikeun ngabéla ajaran Ahmad Dahlan dimimitian nalika anjeunna nuturkeun ideologi anyar sareng ngajarkeun ka sababaraha mahasiswa Désa Kauman di Aula Tabligh. Sanaos dina waktos éta Muhammadiyah tacan resmi ngawujud, anjeunna miwarang murid-muridna pikeun ngalaksanakeun ajaran Islam sacara praktis, hususna Surah Al-Ma'un. Santri ogé dipénta amal sosial. Maranehna diajakan pikeun nyumponan pangemis, nyumponan dahareun, dititah mandi tuluy dipasihan baju, ahirna ngajak solat.

Kawas Dahlan, Sangidu leuwih gampang méré conto ti batan méré ceramah ka murid-muridna. Dina waktos éta, Yogyakarta mangrupikeun kota tujuan pikeun urban ti pinggiran pikeun nyobaan nasib. Kagiatan anu dipilampah ku anjeunna minangka wujud surah Al-Ma'un nyaéta ngumpulkeun pagawé jeung fakir miskin ti pinggiran imahna pikeun diajar agama jeung murid-muridna. Gagasan jeung pemberdayaan rahayat biasa ti Dahlan jeung Sangidu masih keneh kaharti ku aktivis Muhammadiyah jeung Nasyiatul Aisyiyah (NA).

Saméméh Sangidu ngajabat minangka kapala Kasultanan Yogyakarta, manéhna nyanghareupan tangtangan dina nyebarkeun dakwah amar makruf nahi mungkar. Upami Dahlan dituduh "kiai kafir" sareng gerakan reformasi anu disebarkeun anjeunna disebat "Kristen alus" ku para ulama anu ngajaga pola lami, Sangidu dianggap salaku penghancur hubungan duduluran diantarana. urang Kauman. Hal ieu lantaran Kiai Djalal jeung Sangidu salaku pingpinan Aula Tablighi ngabéla gerakan anu digagas ku Ahmad Dahlan, sedengkeun Muhsin minangka pingpinan Langgar Dhuwur anu masih aya hubunganana jeung Kiai Djalal jeung Sangidu henteu nyatujuan kana gerakan reformasi.

Usulan ngaran "Muhammadiyah"

Ngaran "Muhammadiyah" mimitina diusulkeun ku Sangidu di Aula Tabligh (Darban 2000, p. 80).

Sanggeus paham kana ajaran kaum reformis, Ahmad Dahlan ngarasa perlu ayana organisasi anu bisa ngarojong misina dina nyebarkeun ideologi reformasi. Anjeunna ahirna mutuskeun pikeun ngadegkeun hiji organisasi anu teu ukur ngurus atikan, tapi ogé ngumpulkeun sarta jadi wadah pikeun gerakan reformist. Niat ieu ditepikeun ka murid-muridna, dulur-dulurna jeung babaturanana anu sapuk kana gerakan reformasi Islam anu dibawana ka Kauman. Dina taun 1911, Sangidu ngasongkeun ngaran gerakan anu bakal dimimitian Ahmad Dahlan di Aula Tabligh, nyaéta "Muhammadiyah". Ieu ngaran tuluy ditegeskeun ku Ahmad Dahlan minangka ngaran organisasina sanggeus sababaraha kali ngalaksanakeun Solat Istikharah. Muhammadiyah dinyatakeun ngadeg tanggal 8 Dzulhijah 1330 H atawa 18 Nopémber 1912.

Ngaran Muhammadiyah dicokot tina ngaran nabi Muslim pamungkas Muhammad, ditambahan ku hurup Arab ya jeung ta nu hartina kabangsaan atawa idéntifikasi. Ngaran ieu ogé boga maksud pikeun ngajelaskeun yén anu ngadukung organisasi ieu nyaéta umat Muhammad, anu prinsip-prinsipna nyaéta ajaran Muhammad, nyaéta Islam. Idéologi reformasi Muhammadiyah disusun kalawan kayakinan sarta rarancang gawé anu lumangsung sacara sistematis. Muhammadiyah harita dipikawanoh minangka organisasi dakwah jeung organisasi sosial pikeun atikan. jalma nu mawa kredo tina tajdid (pembaharuan) saterusna.

Tanggal 20 Désémber 1912, Muhammadiyah ngintunkeun rechtspersoon (paménta pikeun jadi badan hukum) ka pamaréntah Hindia Walanda ngaliwatan bantuan para pajabat Budi Utomo. Ahmad Dahlan kadaptar. salaku panglamar kahiji, dibarengan ku genep muridna R.H. Syarkawi, H. Abdulgani, H.M. Sudja, H.M. Hisyam, H.M. Tamim, jeung H.M. Fachrudin. Muhammadiyah saterasna diadegkeun sacara resmi kalayan medalkeun Besluiten van den Gouverneur Generaal van Nederlandsch-Indie 22 den Augustus 1914 (No. 81), kalawan syarat lingkupna ngan ukur di wewengkon Yogyakarta wungkul.

Nurutkeun Mitsuo Nakamura (Ulama Muhammadiyah ti Dalian, Cina), Sangidu lain jalma nu kakoncara di kalangan Muhammadiyah, utamana di kalangan umat Islam di wewengkon Hindia-Walanda dina awal abad ka-20. Sanajan kitu, manéhna jadi panyekel stamboek munggaran anu milu mekarkeun Muhammadiyah. Siga Ahmad Dahlan, lain ulama atawa sastrawan anu ninggalkeun buku. jeung artikel-artikel, tapi manéhna téh panata acara. Sanajan mawa gagasan réformasi, pendekatanna condong kabudayaan dina mekarkeun gagasan Muhammadiyah.

Kapala Penghulu Kasultanan Yogyakarta

Sangidu nyaéta Panghulu Kasultanan Ngayogyakarta ka-13 anu diangkat dina taun 1914 ngagentos pangeran samemehna, nyaéta Muhammad Khalil Kamaluddiningrat. Dumasar kana catetan ti Universitas Gadjah Mada sajarah. , Ahmad Adaby Darban, Sangidu dilélér ngaran kahormatan K.R.P.H. Muhammad Kamaluddiningrat nalika diangkat jadi lulugu Masjid Raya Yogyakarta.

Sabada jadi penghulu, Sangidu meunang tempat di Kawedanan Reh Pengulon atawa Bangsal Pengulon minangka kantor jeung imah kantor (Rohman 2019, p. 207 ).

Pengangkatan Sangidu salaku lurah miboga pangaruh anu signifikan ka Désa Kauman. Ulama jeung jalma anu teu satuju kana paham agama Muhammadiyah beuki nyusut. Kusabab regenerasi kiai lokal-tradisional kaganggu, ideologi Muhammadiyah jadi ideologi dominan di Kauman. Darban nyatet yén ku diresmikeunana Sangidu salaku kapala karaton, Kawedanan Reh. Pengulon (atawa Bangsal Pengulon) jadi tempat anu beuki kabuka pikeun gerakan reformasi Islam Muhammadiyah. Muhammadiyah mimiti diijinkeun asup ka Bangsal Pengulon anu baheulana mangrupa tempat tabu keur biasa. jalma-jalma jeung tempatna tuluy jadi puseur palatihan kader Muhammadiyah mubalig. Sangidu ogé ngagampangkeun Dahlan ngawanohkeun pamahaman Islam Modern dina konteks Islam tradisionalis di Yogyakarta dina awal abad ka-20.

Salaku palayan Kasultanan Ngayogyakarta, Sangidu henteu némbongkeun sikep antagonis ka karaton dina hubunganana jeung lahirna Muhammadiyah, sanajan saméméhna kungsi aya téga antara ulama senior di Désa Kauman jeung Ahmad Dahlan ngeunaan masalah éta. ngeunaan arah kiblat jeung prakna -praktekan agama Islam lianna. Kasultanan Yogyakarta sorangan umumna dianggap puseur tradisi kejawen pinuh ku mistis, sedengkeun organisasi Muhammadiyah leuwih ngaidentifikasi diri salaku gerakan puritan anu agrésif ngabasmi tahayul (kayakinan kana hiji hal anu sabenerna teu aya), bid'ah (kalakuan anu dilaksanakeun henteu dumasar kana conto anu geus ditangtukeun, kaasup nambahan atawa ngurangan katangtuan), sarta churafat (ajaran anu teu munasabah) dina mangsa saterusna. tanggal. Sanajan kitu, latar pulitik-struktural Sangidu salaku bagian tina ulama karaton jeung kapala Masjid Agung Yogyakarta ngawangun sikep gotong royong jeung kakawasaan kasultanan. . Muhammadiyah Center 2000–2005), sikep ieu engké bakal ngawarnaan gaya Muhammadiyah salaku organisasi anu responsif-adaptif kana pamaréntahan. , Sangidu nyoba ngawangun paradigma anyar ngeunaan Muhammadiyah dina hal tanzih (pemurnian), nya éta dina wangun sikep inklusif anu ngagambarkeun Muhammadiyah salaku Islam moderat.

Ngeunaan sikep kooperatif Sangidu jeung kakawasaan kaisar, sejarawan Harry Jindrich Benda nandeskeun yén strategi dakwah anu dilaksanakeun ku Sangidu mangrupa salasahiji léngkah ngawangun budaya anyar di tengah paradigma tradisionalisme di masarakat harita. Sangidu dina hal ieu saleresna tos barobah kaayaan ulama anu ngan ukur tiasa "dirampa" ku jalma-jalma anu tangtu, sapertos santri sareng jalma anu caket sareng golongan bangsawan, janten. batur anu deukeut jeung jalma di sabudeureun. Sikep kooperatif ieu sareng ideu sedeng dina pandangan sejarawan M.T. Arifin sangkan pamanggihna bisa ditarima ku kasultanan. Sikep ieu dilaksanakeun dina hal-hal anu henteu bertentangan sacara substantif sareng aqidah anu diyakinkeun.

Salaku salah sahiji katurunan Sangidu, Widiyastuti ogé nganggap jabatan anu dipasihkeun ku kasultanan ka akina téh miboga tujuan pikeun méré suasana anu stabil. Salian ti éta, posisi ieu. ieu ogé dimaksudkeun pikeun gagasan purifikasi Islam bisa ngamekarkeun dina karaton. Numutkeun sejarawan M.C. Ricklefs, sikep Sangidu tétéla éféktif pikeun ngajurung baraya karaton pikeun nuturkeun ajaranana.

Saluyu jeung pamadegan Arifin jeung Widiyastuti, Ulama Muhammadiyah Deliar Noer, ngoméntaran posisi Sangidu dina patalina jeung kamekaran réformasi Islam anu digagas ku Ahmad Dahlan. Noer nambahan, kasultanan henteu ngahesekeun gerakan Muhammadiyah, anu ogé disebarkeun ku Sangidu. Hamengkubuwana VII sakurang-kurangna "masihan angin" kana gagasan réformasi Muhammadiyah sangkan mekar dina kahirupan wargana, hususna Kampung Kauman.

Pembaruan dina widang kabudayaan

Usaha munggaran Sangidu pikeun ngarobah adat masarakat ngalibatkeun upacara kawinan. Sabada nikah ka putrina, Siti Umniyah, anjeunna ngarobah tata cara adat anu teu luyu jeung ajaran Islam (kusabab mawa loba runtah) ku walimah (saréat basajan), tapi sakabéh ujang jeung fakir miskin bisa. mangga sing raos. Sabagéan waragad anu geus direncanakeun pikeun akad nikah, sésa-sésana dibagi tilu, nya éta pikeun walimah, modal hirup panganten anyar, jeung sumbangan ka Muhammadiyah. Sanggeus nyederhanakeun akad nikah suksés, Muhammadiyah mutuskeun yén unggal anggotana dititah nyusun rarancang anggaran sakabéh nalika ngayakeun acara hajat (pernikahan atawa sunatan ). Waragadna kudu dibagi tilu sakumaha anu dipilampah ku Sangidu. Kaputusan ieu dilaksanakeun ku cara: saban aya hajatan, pajabat Muhammadiyah datang ka nu boga acara sarta ngajelaskeun kawijakan anu geus ditetepkeun. Ngaliwatan pendekatan kulawarga, masarakat Désa Kauman saeutik demi saeutik bisa nuturkeun parobahan ieu.

Kontribusi pamikiran séjén anu dilakukeun ku Sangidu pikeun ngarobah adat istiadat masarakat nyaéta narékahan pikeun katepatan tanggal 1 Syawal (éta tanggal Idul Fitri) dumasar kana Kalénder Hijriyah. Hal ieu dilakukeun lantaran jaman harita masarakat masih ngagunakeun itungan aboge (Taun Jawa). Para ahli hisab Muhammadiyah, kaasup Dahlan jeung Sangidu, ngalaksanakeun panalungtikan ngagunakeun métode rukyat bil aini (observasi ku paningal). Aranjeunna stipulate yén 1 Syawal lumangsung hiji poé saméméhna ti Grebeg Syawal. Hasil itungan ngagunakeun métode itungan jeung rukyat "bil aini" teu béda. Sangidu tuluy ngantunkeun Dahlan ka Hamengkubuwana VII pikeun nepikeun pamaksadan ngayakeun sholat Idulfitri samemeh dilaksanakeun Grebeg Syawal sarta negeskeun arah saf di Masjid Agung Yogyakarta. Ieu pamaksudan dikabulkeun ku sultan, tapi Grebeg Syawal tetep dilaksanakeun ngagunakeun itungan aboge. Sultan ngadawuh ka Dahlan, "Maneh lebaran nurutkeun itungan atawa rukyat, ari grebeg di Yogyakarta masih keneh boga tradisi nurutkeun itungan aboge.

Salaku khatib, kalungguhan Ahmad Dahlan aya dina kapala penghulu dina struktur kelembagaan Kepenghuluan Karaton Yogyakarta. Mustahil pikeun anjeunna asup ka karaton sareng langsung nepungan sultan tanpa ngalangkungan wewenang pangeran kapala. Ku kituna, pasamoan antara Dahlan jeung sultan kamungkinan lumangsung sanggeus taun 1914 nalika Sangidu geus jadi kapala Kasultanan Yogyakarta.

Rintisan Pendidikan

TK ABA Kauman nyaéta TK anu munggaran diadegkeun di Indonésia (Suratmin 1990, p. 79). Ieu sakola diawalan ku Sangidu sareng generasi nonoman wanoja Muhammadiyah Siswo Proyo Wanito (SPW) kalayan nami awal Frobelschool (Seniwati & Lestari 2019, p. 225).

Dina taun 1918, Sangidu ngarintis ngadegna sakola anu maju anu disebut Al-Qismul Arqo. Sakola ieu ngagunakeun sistem modern sareng nyayogikeun pendalaman agama Islam ka murid-muridna. Dina perkembangan saterusna, sakola robah ngaranna jadi Madrasah Muallimin Muhammadiyah jeung Madrasah Muallimin Muhammadiyah ti taun 1932.

Sangidu ogé gawé bareng jeung cikal bakal organisasi nonoman Muhammadiyah, nyaéta Siswo Proyo Wanito (SPW). Taun 1919, Sangidu jeung SPW ngamimitian atikan pikeun PAUD di Kawedanan Reh Pengulon kalawan ngaran Frobelschool. Ieu sakola anu diayakeun pikeun barudak umur sahenteuna opat taun, nyaéta TK anu munggaran diadegkeun ku bangsa Indonésia.

Hatur nuhun kana bantosan ti Sangidu, materi pelajaran di Frobelschool langkung ageung. Materi anu diajarkeun ka ieu murangkalih nyaéta tuntunan dasar-dasar agama Islam ngalangkungan lagu sareng dongéng. . Salian ti éta, pangajaran di ieu sakola ogé diselang ku kaulinan barudak di jero jeung di luar rohangan. Dina kamekaran saterusna, amal anu digagas ku Sangidu jeung Muslimin Désa Kauman dituluykeun minangka pituduh léngkah-léngkah organisasi Nasyiatul Aisyiyah.

Taun 1924, Siti Djuhainah (sekretaris SPW) jeung Siti Zaibijah (bendahara SPW) ngarobah Frobelschool jadi TK Aisyiyah Bustanul Athfal (TK ABA) Kauman. Sedengkeun pikeun Bustanul Athfal sorangan hartina "kebon barudak". SPW diganti ku Nasyiatul Aisyiyah taun 1931.

Tamat masa jabatan

Kalungguhan Sangidu salaku pupuhu Kasultanan Ngayogyakarta diganti ku Muhammad Nuh dina taun 1940. Nalika diangkat jadi lulugu Masjid Agung Yogyakarta dina tanggal 1 Agustus 1941, Nuh meunang gelar K.R.P. Muhammad Nuh Kamaluddiningrat. Sababaraha taun ti harita, Nuh dipecat tina kalungguhanana ku Kasultanan Yogyakarta. Sultan Ngayogyakarta dina waktu harita, Hamengkubuwana IX, tuluy ngangkat Muhammad Wardan, salah saurang putra Sangidu, jadi pangéran satuluyna dina tanggal 28 Januari 1956. Ku lantaran pangéran anu digantina masih kénéh hirup, hal ieu ogé mangaruhan kana pawewegan. ti gelar ka Muhammad Wardan. Anjeunna henteu nganggo gelar Kamaluddiningrat, tapi nganggo gelar Diponingrat salaku pupuhu Kasultanan Yogyakarta ka-15. Anjeunna kapala kakaisaran salami 35 taun (1956-1991). Saméméh jadi penghulu, Wardan kungsi mantuan bapana ti taun 1936 nepi ka pupus dina ngalaksanakeun tugas penghuluan. tugas nu kungsi dilaksanakeun ku bapana salaku kapala Yogyakarta. Masjid Agung.

Tungtung hirup

Nurutkeun informasi dina majalah Hoedyana Wara, Sangidu maot sakitar taun 1980 alatan umur. Layonna dikurebkeun di Pasarean Karangkajen.

Budaya populér

• Muhammad Sangidu (ngora) dina pilem Sang Enlightenment (2010) dicoo ku Jourast Jordy.
• Muhammad Sangidu dina pilem Sang Enlightenment (2010) dimaénkeun ku Ricky Perdana.

Tingali ogé

• Ahmad Dahlan
• Bagoes Hadikoesoemo
• Nyai Ahmad Dahlan
• Siti Munjiyah
• Siti Umniyah

Daptar pustaka

Buku

• Anshoriy, Muhammad Nasruddin (2010). Matahari Pembaruan: Rekam Jejak K.H. Ahmad Dahlan. Yogyakarta: Jogja Bangkit Publisher. ISBN 978-602-9703-21-4. 
• Arifin, M.T. (1990). Muhammadiyah Potret yang Berubah. Yogyakarta: Suara Muhammadiyah. ISBN 978-602-6268-01-3. 
• Baha'uddin, dkk (2010). Aisyiyah dan Sejarah Pergerakan Perempuan Indonesia: Sebuah Tinjauan Awal. Yogyakarta: Jurusan Sejarah Fakultas Ilmu Budaya Universitas Gadjah Mada. ISBN 978-979-1407-21-2. 
• Butar-Butar, Arwin Juli Rakhmadi (2017). Mengenal Karya-Karya Ilmu Falak Nusantara: Transmisi, Anotasi, Biografi. Yogyakarta: LKIS. ISBN 978-602-6610-26-3. 
• Darban, Ahmad Adaby (2000). Sejarah Kauman: Menguak Identitas Kampung Muhammadiyah. Yogyakarta: Tarawang. ISBN 978-979-8681-26-4. 
• Dzuhayatin, Siti Ruhaini (2015). Rezim Gender Muhammadiyah: Kontestasi Gender, Identitas, dan Eksistensi. Yogyakarta: Suka Press UIN Sunan Kalijaga Yogyakarta. ISBN 978-602-2295-85-3. 
• Hidayat, Irin, dkk (2013). Belajar dari Abah: Mengenang Seorang Bapak, Guru, Dai, dan Sejarawan Muslim Ahmad Adaby Darban. Yogyakarta: Pro-U Media. ISBN 978-602-7820-10-4. 
• Ismail, Ibnu Qoyim (1997). Kiai Penghulu Jawa: Peranannya di Masa Kolonial. Jakarta: Gema Insani Press. ISBN 978-979-5614-52-4. 
• Lembaga Pustaka dan Informasi PP. Muhammadiyah (2010). 1 Abad Muhammadiyah: Gagasan Pembaruan Sosial-Keagamaan. Jakarta: Penerbit Kompas. ISBN 978-979-7094-98-0. 
• Nakamura, Mitsuo (1983). Bulan Sabit Muncul dari Balik Pohon Beringin: Studi tentang Pergerakan Muhammadiyah di Kotagede Yogyakarta. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. ISBN 978-602-6268-02-0. 
• Noer, Deliar (1988). Gerakan Modern Islam di Indonesia 1900–1942. Jakarta: LP3ES. ISBN 978-019-6382-54-8. 
• Ricklefs, Merle Calvin (2006). Mystic Synthesis in Java: A History of Islamization from the Fourteenth to the Early Nineteenth Centuries (Signature Books Series). Cambridge: Norwalk East Bridge Books. ISBN 978-189-1936-61-6. 
• Setyowati, Hajar Nur; Mu'arif (2014). Srikandi-Srikandi Aisyiyah. Yogyakarta: Suara Muhammadiyah. ISBN 978-979-3708-97-3. 
• Soeratno, Siti Chamamah, dkk (2009). Muhammadiyah Sebagai Gerakan Seni dan Budaya: Suatu Warisan Intelektual yang Terlupakan. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. ISBN 978-602-8479-49-3. 

Buku lama

• Benda, Harry Jindrich (1985). Bulan Sabit dan Matahari Terbit: Islam Indonesia pada Masa Pendudukan Jepang. Jakarta: Pustaka Jaya. 
• Hamzah, Slamet, dkk (2007). Masjid Bersejarah Daerah Istimewa Yogyakarta. Yogyakarta: Kantor Wilayah Departemen Agama Provinsi Daerah Istimewa Yogyakarta. 
• Mulkhan, Abdul Munir (1990). Warisan Intelektual K.H. Ahmad Dahlan dan Amal Muhammadiyah. Yogyakarta: Percetakan Persatuan. 
• Nashir, Haedar, dkk (2018). Percik Pemikiran Tokoh Muhammadiyah untuk Indonesia Berkemajuan (PDF). Yogyakarta: Majelis Pustaka dan Informasi Pimpinan Pusat Muhammadiyah.  Archived 2022-12-15 di Wayback Machine
• Pijper, Guillaume Frédéric (1984). Beberapa Studi tentang Sejarah Islam di Indonesia 1900–1950. Jakarta: Universitas Indonesia Press. 
• Ramdhon, Akhmad (2011). Pudarnya Kauman: Studi Perubahan Sosial Masyarakat Islam-Tradisional. Yogyakarta: Elmatera. 
• Sudja (1989). Muhammadiyah dan Pendirinya. Yogyakarta: PP. Muhammadiyah Majelis Pustaka. 
• Suratmin (1990). Nyai Ahmad Dahlan Pahlawan Nasional: Amal dan Perjuangannya. Yogyakarta: PP. Aisyiyah Seksi Khusus Penerbitan dan Publikasi. 
• Widyastuti (2010). Sisi Lain Seorang Ahmad Dahlan. Yogyakarta: Yayasan K.H. Ahmad Dahlan. 

Majalah

• Hoedyana Wara. No. 2, Th. Ke-1, Juli 1985. 

Jurnal

• Albiladiyah, Samrotul Ilmi (Juni 2006). "Sekilas tentang Pathok Nagara". Jurnal Jantra 1 (1). ISSN 1907-9605. http://jantra.kemdikbud.go.id/index.php/jantra/article/view/5. 
• Darban, Ahmad Adaby (Pébruari 2004). "Ulama Jawa dalam Perspektif Sejarah". Jurnal Humaniora 16 (1). ISSN 2302-9269. https://jurnal.ugm.ac.id/jurnal-humaniora/article/view/804/646.  Archived 2021-01-13 di Wayback Machine
• Depari, Catharina Dwi Astuti (April 2012). "Transformasi Ruang Kampung Kauman Yogyakarta Sebagai Produk Sinkretisme Budaya". Jurnal Arsitektur Komposisi 10 (1). ISSN 1411-6618. https://ojs.uajy.ac.id/index.php/komposisi/article/view/1044.  Archived 2023-08-28 di Wayback Machine
• Rohman, Fandy Aprianto (Agustus 2019). "K.H. Sangidu, Penghulu Penemu Nama Muhammadiyah". Jurnal Patra Widya 20 (2). ISSN 2598-4209. https://patrawidya.kemdikbud.go.id/index.php/patrawidya/article/view/294.  Archived 2023-08-28 di Wayback Machine
• Seniwati; Lestari, Tuti Dwi (Désémber 2019). "Sikap Hidup Wanita Muslim Kauman: Kajian Peranan Aisyiyah dalam Kebangkitan Wanita di Yogyakarta Tahun 1914–1928". Jurnal Walasuji 10 (2). ISSN 2502-2229. https://jurnalwalasuji.kemdikbud.go.id/index.php/walasuji/article/view/11.  Archived 2020-12-16 di Wayback Machine

Bacaan lanjutan

• Basral, Akmal Nasery (2010). Sang Pencerah: Novelisasi Kehidupan K.H. Ahmad Dahlan dan Perjuangannya Mendirikan Muhammadiyah. Bandung: Mizan Pustaka. ISBN 978-797-4335-96-3. 
• Lasa, H.S. (2014). 100 Tokoh Muhammadiyah yang Menginspirasi. Yogyakarta: Majelis Pustaka dan Informasi Pimpinan Pusat Muhammadiyah. ISBN 978-602-1999-82-0. 

Pranala luar

• Delapan Film Muhammadiyah
• Jawaban Kiai Dahlan Ketika Ditanya "Apa itu Agama?" Archived 2023-03-04 di Wayback Machine
• K.H. Muhammad Sangidu, Ulama Keraton Pembela Muhammadiyah
• Kiai Sangidu, Sang Penghulu Reformis Archived 2023-05-01 di Wayback Machine

Saméméhna Muhammad Khalil Kamaluddiningrat

Kepala Penghulu Kesultanan Ngayogyakarta Hadiningrat 1914–1940

Sanggeusna Muhammad Nuh Kamaluddiningrat