Wikipédia

Basa Sangsekerta

(dialihkeun ti Basa Sansekerta)
Basa Sangsakerta (Samskrtavāk / संस्कृतम्)
Dipaké di: Asia
Wewengkon: India jeung sawatara wewengkon séjénna di Asia Kidul sarta Asia Tenggara
Jumlah pamaké: 6.106 (sénsus 1981). 194.433 pamaké basa kadua (sénsus 1961)
Urutan ka: henteu dina 100 panggedéna
Klasifikasi rungkun basa: Indo-éropah

 Indo-Iran
  Indo-Arya
   Sangsakerta

Status resmi
Basa resmi di: India
Diatur ku: teu aya
Sandi basa
ISO 639-1 sa
ISO 639-2 san
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL SKT
Tempo ogé: Basa - Daptar basa


Basa Sangsakerta nyaéta salah sahiji basa Indo-éropah nu pangkolotna anu masih dipikawanoh sarta sajarahna kaasup anu pangpanjangna. Basa anu bisa nandingan 'umur' basa ieu ti rungkun basa Indo-éropah ngan basa Hitit. Kecap Sangsakerta, dina basa Sangsakerta Saṃskṛtabhāsa hartina nyaéta basa anu sampurna. Maksudna, kabalikan tina basa Prakerta, atawa basa rahayat.

Basa Sangsakerta mangrupa hiji basa klasik India, hiji basa liturgis dina ageman Hindu, Buda, jeung Jainisme sarta salah sahiji ti 23 basa resmi India. Basa ieu ogé ngabogaan status anu sarua di Népal.

Posisina dina kabudayaan Asia Kidul jeung Asia Tenggara saperti posisi basa Latén jeung Yunani di Éropah. Basa Sangsakerta mekar jadi réa basa-basa modéren di anakbenua India. Basa ieu mecenghul dina wangun pra-klasik minangka basa Wéda. Anu kaeusi dina kitab Rgweda mangrupa fase anu pangkolotna sarta paling buhun. Basa ieu ditulis munggaran dina waktu kurang leuwih 1700 SM sarta basa Sangsakerta Wéda nyaéta basa Indo-arya anu pangkolotna dipanggihan sarta salah sahiji anggota rungkun basa Indo-éropah anu pangkolotna.

Hasanah sastra Sanskerta ngawengku puisi anu ngabogaan hiji talari anu beunghar, drama sarta ogé teks-teks ilmiah, téknis, falsafi, sarta agamis. Ayeuna basa Sansekerta masih tetep dipaké sacara lega minangka hiji basa sérémonial dina upacara-upacara Hindu dina wangun stotra sarta mantra. Basa Sanskerta anu diucapkan masih dipaké dina sawatara lembaga tradisional di India sarta komo aya sawatara usaha pikeun ngahirupkeun balik basa Sanskerta.

Anu baris diomongkeun di artikel ieu téh basa Sanskerta Klasik kawas diulas dina tatabahasa Sansekerta karangan Panini, dina kira-kira taun 500 SM.

Sajarah

édit
 
Naskah Devimahatmya dina daun lontar ngagunakeun aksara Bhujimol mimiti, asalna ti Bihar atawa Nepal, abad ke-11.

Kecap sipat saṃskṛta- hartosna "berbudaya". Basa anu dirujuk minangka saṃskṛtā vāk "basa anu berbudaya" sacara definisi geus sok mangrupa basa anu "luhur", dipaké pikeun kaperluan ageman sarta kaperluan ilmiah sarta teu saluyu jeung basa anu dipaké ku rahayat jelata. Basa ieu ogé disebut deva-bhāṣā anu hartina nyaéta "basa Dewata". Tatabahasa basa Sanskerta pangkolotna anu masih lestari ialah karangan Pāṇini sarta berjudulkan Aṣṭādhyāyī ("Tatabahasa Dalapan Bab") anu kurang leuwih ditarikh asalna ti abad ke-5 SM. Tatabahasa ieu utamana mangrupa tatabahasa normatif atawa preskriptif anu utamana mengatur cara pamakéan anu baku sarta lain deskriptif, cacak tatabahasa ieu ogé memuat bagian-bagian deskriptif utamana ngeunaan wangun-wangun Weda anu geus henteu dipaké deui dina jaman Panini.

Basa Sanskerta kaasup cabang Indo-arya ti rungkun basa Indo-eropa. Babarengan jeung basa Iran, basa Sanskerta kaasup rungkun basa Indo-iran sarta kalawan ieu bagian ti jumplukan Satem basa-basa Indo-eropa, anu ogé ngawengku cabang Balto-slavik.

Sabot istilah basa Sanskerta mecenghul di India, basa ieu teu pisan-pisan ditempo minangka hiji basa anu béda ti basa-basa séjénna, tapi utamana minangka wangun lemes atawa berbudaya dina ngomong. Pangaweruh baris basa Sanskerta mangrupa hiji tanda kelas social sarta basa ieu utamana diajarkan ka anggota kasta-kasta luhur, ngaliwatan analisis saksama para tatabahasawan Sanskerta kawas Pāṇini. Basa Sanskerta minangka basa terpelajar di India aya di gigireun / sabeulah basa-basa Prakreta anu mangrupa basa rahayat sarta ahirna ngembang jadi basa-basa Indo-arya modern (basa Hindi, basa Assam, basa Urdu, Bengali sarta saterusna). Lolobana basa Dravida ti India, cacak mangrupa bagian rungkun basa anu béda, maranéhanana pohara dipangaruhan basa Sanskerta, utamana dina wangun kecap-kecap pinjaman. Basa Kannada, Telugu sarta Malayalam ngabogaan jumlah kecap pungut anu pangbadagna samentara basa Tamil ngabogaan anu terendah. Pangaruh basa Sansekerta dina basa-basa ieu dipikawanoh kalawan wacana Tat Sarua ("sarua") sarta Tat Bhava ("berakar"). Samentara éta basa Sansekerta sorangan ogé meunangkeun pangaruh substratum basa Dravida saprak mangsa pohara mimiti.

Basa Weda

édit
 
  Artikel utama: basa Weda.

Basa Sanskerta Weda atawa disingkat minangka basa Weda nyaéta basa anu dipaké di jero kitab suci Weda, teks-teks suci mimiti ti India. Teks Weda anu pangmimitina nyaéta Ṛgweda, diperkirakan ditulis dina milennium ke-2 SM, sarta pamakéan basa Weda dilaksanakeun nepi ka kurang leuwih taun 500 SM, sabot basa Sanskerta Klasik anu dikodifikasikan Panini mimiti mecenghul.

Wangun Weda ti basa Sanskerta nyaéta hiji turunan deukeut basa Proto-indo-iran, sarta masih lumayan jiga (jeung ganjor kurang leuwih 1.500 taun) ti basa Proto-indo-europa, wangun basa anu direkonstruksi ti kabéh basa Indo-eropa. Basa Weda nyaéta basa pangkolotna anu masih diketemukan ti cabang basa Indo-iran ti rungkun basa Indo-eropa. Basa ieu masih pohara deukeut kalawan basa Avesta, basa suci ageman Zoroastrianisme. Kekerabatan antara basa Sanskerta kalawan basa-basa anu leuwih mutakhir ti Éropa kawas basa Yunani, basa Latin sarta basa Inggris bisa ditempo dina kecap-kecap katut: Ing. mother /Skt. मतृ matṛ atawa Ing. father /Skt. पितृ pitṛ.

Panalungtikan ku bangsa Éropa

édit

Panalungtikan basa Sanskerta ku bangsa Éropa dimimitian ku Heinrich Roth (1620–1668) sarta Johann Ernst Hanxleden (1681–1731), sarta dituluykeun kalawan proposal rungkun basa Indo-eropa ku Sir William Jones. Hal ieu memainkan lalakon penting dina perkembangan élmu perbandingan basa di Dunya Kulon.

Sir William Jones, dina kasempetan berceramah ka Asiatick Society of Bengal di Calcutta, 2 Pébruari 1786, ngomong:

"The Sanskrit language whatever be its antiquity, is of a wonderful structure; more perfect than the Greek, more copious than the Latin, and more exquisitely refined than either, yet bearing to both of them a stronger affinity, both in the roots of verbs and in the forms of grammar, than could possibly have been produced by accident; so strong, indeed, that no philologer could examine them all three, without believing them to have sprung from some common source, which, perhaps, no longer exists."
"Basa Sanskerta, kumaha ogé kekunaannya, ngabogaan struktur anu menakjubkan; leuwih sampurna batan basa Yunani, leuwih lega batan basa Latin sarta leuwih lemes sarta berbudaya batan duanana, tapi ngabogaan keterkaitan anu leuwih reukeut dina duanana, boh dina wangun akar kecap-kecap gawé boh wangun tatabahasa, anu mustahil lumangsung ngan sacara pareng; pohara eratlah keterkaitan ieu, ku kituna teu aya saurang ahli basa anu bisa nalungtik katiluna, tanpa percaya yén maranéhanana mecenghul ti asal anu sarua, anu jigana geus euweuh."

Memang élmu linguistik (babarengan kalawan fonologi, dsb.) mimiti mecenghul di antara para tatabahasawan India kuna anu usaha netepkeun hukum-hukum basa Sanskerta. Élmu linguistik modern réa berhutang ka maranéhanana sarta ayeuna réa istilah-istilah konci kawas bahuvrihi sarta suarabakti dicokot ti basa Sansekerta.

Sawatara ciri-ciri

édit

Kasus

édit

Salah sahiji ciri-ciri utama basa Sanskerta ialah ayana kasus dina basa ieu, anu berjumlah 8. Dina basa Latin anu masih sarungkun ngan aya 5 kasus. Sajaba ti éta aya tilu génder dina basa Sanskerta, maskulin, feminin sarta netral sarta tilu modus jumlah, singular, dualis sarta loba:

  1. kasus nominatif
  2. kasus vokatif
  3. kasus akusatif
  4. kasus instrumentalis
  5. kasus datif
  6. kasus ablatif
  7. kasus genetif
  8. kasus lokatif
 
Conto tulisan Sansekerta.

Di handapeun ieu disajikan hiji conto kabéh kasus hiji kecap maskulin singular deva (Déwa, Pangéran atawa Raja).

Singular:

  1. nom. devas harti: "Déwa"
  2. vok. (he) deva harti: "Wahai Déwa"
  3. ak. devam harti: "ka Déwa" dsb.
  4. inst. devena harti: "jeung Déwa" dsb.
  5. dat. devāya harti: "ka Déwa"
  6. ab. devāt harti: "ti Déwa"
  7. gen. devasya harti: "milik Déwa"
  8. lok. deve harti: "di Déwa"

Dualis:

  1. nva devau
  2. ida devābhyām
  3. gl devayos

Loba:

  1. nv devās
  2. a devān
  3. i devais
  4. da devebhyas
  5. g devānām
  6. l deveṣu


Tuluy di handapeun ieu disajikan dina wangun tabel.

Skema dasar tasrifan (deklensi) sufiks pikeun kecap-kecap barang sarta sipat

édit

Skema dasar tasrifan basa Sanskerta pikeun kecap-kecap barang sarta sipat disajikan di handapeun ieu. Skema ieu lumaku pikeun kalolobaan kecap-kecap.

Tunggal Dualis Loba
Nominatif -s

(-m)|| -au (-ī)|| -as (-i)

Akusatif -am

(-m)|| -au (-ī)|| -as (-i)

Instrumentalis -ā -bhyām -bhis
Datif -e -bhyām -bhyas
Ablatif -as -bhyām -bhyas
Genitif -as -os -ām
Lokatif -i -os -su
Vokatif -s

(-)|| -au ( -ī)|| -as (-i)

Pokok-a

édit

Pokok-a (/ə/ or /ɑː/) ngawengku kelas akhiran kecap barang anu pangbadagna. Biasana kecap-kecap anu lekasan kalawan -a pondok berkelamin maskulin atawa netral. Kecap-kecap barang anu berakhirkan -a panjang (/ɑː/) ampir sok feminin. Kelas ieu sangatlah badag alatan ogé ngawengku akhiran -o ti basa proto-indo-eropa.

Maskulin (kā́ma- 'asih') Netral (āsya- 'sungut') Feminin (kānta- 'tersayang')
Tunggal Dualis Loba Tunggal Dualis Loba Tunggal Dualis Loba
Nominatif kā́mas kā́māu kā́mās āsyàm āsyé āsyā̀ni kāntā kānte kāntās
Akusatif kā́mam kā́māu kā́mān āsyàm āsyé āsyā̀ni kāntām kānte kāntās
Instrumentalis kā́mena kā́mābhyām kā́māis āsyéna āsyā̀bhyām āsyāìs kāntayā kāntābhyām kāntābhis
Datif kā́māya kā́mābhyām kā́mebhyas āsyā̀ya āsyā̀bhyām āsyébhyas kāntāyai kāntābhyām kāntābhyās
Ablatif kā́māt kā́mābhyām kā́mebhyas āsyā̀t āsyā̀bhyām āsyébhyas kāntāyās kāntābhyām kāntābhyās
Genitif kā́masya kā́mayos kā́mānām āsyàsya āsyàyos āsyā̀nām kāntāyās kāntayos kāntānām
Lokatif kā́me kā́mayos kā́meṣu āsyé āsyàyos āsyéṣu kāntāyām kāntayos kāntāsu
Vokatif kā́ma kā́mau kā́mās ā́sya āsyé āsyā̀ni kānte kānte kāntās

Poko -i sarta -u

édit
pokok-i
Mas. sarta Fem. (gáti- 'kepergian') Netral (vā́ri- 'cai')
Tunggal Dualis Loba Tunggal Dualis Loba
Nominatif gátis gátī gátayas vā́ri vā́riṇī vā́rīṇi
Akusatif gátim gátī gátīs vā́ri vā́riṇī vā́rīṇi
Instrumentalis gátyā gátibhyām gátibhis vā́riṇā vā́ribhyām vā́ribhis
Datif gátaye, gátyāi gátibhyām gátibhyas vā́riṇe vā́ribhyām vā́ribhyas
Ablatif gátes, gátyās gátibhyām gátibhyas vā́riṇas vā́ribhyām vā́ribhyas
Genitif gátes, gátyās gátyos gátīnām vā́riṇas vā́riṇos vā́riṇām
Lokatif gátāu, gátyām gátyos gátiṣu vā́riṇi vā́riṇos vā́riṣu
Vokatif gáte gátī gátayas vā́ri, vā́re vā́riṇī vā́rīṇi
pokok-u
Mas. sarta Fem. (śátru- 'seteru, satru') Netral (mádhu- 'madu')
Tunggal Dualis Loba Tunggal Dualis Loba
Nominatif śátrus śátrū śátravas mádhu mádhunī mádhūni
Akusatif śátrum śátrū śátrūn mádhu mádhunī mádhūni
Instrumentalis śátruṇā śátrubhyām śátrubhis mádhunā mádhubhyām mádhubhis
Datif śátrave śátrubhyām śátrubhyas mádhune mádhubhyām mádhubhyas
Ablatif śátros śátrubhyām śátrubhyas mádhunas mádhubhyām mádhubhyas
Genitif śátros śátrvos śátrūṇām mádhunas mádhunos mádhūnām
Lokatif śátrāu śátrvos śátruṣu mádhuni mádhunos mádhuṣu
Vokatif śátro śátrū śátravas mádhu mádhunī mádhūni

Poko vokal panjang

édit
Poko ā (jā- 'kepandaian') Poko ī (dhī- 'pikiran') Poko ū (bhū- 'bumi')
Tunggal Dualis Loba Tunggal Dualis Loba Tunggal Dualis Loba
Nominatif jā́s jāú jā́s dhī́s dhíyāu dhíyas bhū́s bhúvāu bhúvas
Akusatif jā́m jāú jā́s, jás dhíyam dhíyāu dhíyas bhúvam bhúvāu bhúvas
Instrumentalis jā́ jā́bhyām jā́bhis dhiyā́ dhībhyā́m dhībhís bhuvā́ bhūbhyā́m bhūbhís
Datif jé jā́bhyām jā́bhyas dhiyé, dhiyāí dhībhyā́m dhībhyás bhuvé, bhuvāí bhūbhyā́m bhūbhyás
Ablatif jás jā́bhyām jā́bhyas dhiyás, dhiyā́s dhībhyā́m dhībhyás bhuvás, bhuvā́s bhūbhyā́m bhūbhyás
Genitif jás jós jā́nām, jā́m dhiyás, dhiyā́s dhiyós dhiyā́m, dhīnā́m bhuvás, bhuvā́s bhuvós bhuvā́m, bhūnā́m
Lokatif jí jós jā́su dhiyí, dhiyā́m dhiyós dhīṣú bhuví, bhuvā́m bhuvós bhūṣú
Vokatif jā́s jāú jā́s dhī́s dhiyāu dhíyas bhū́s bhuvāu bhúvas

Hukum sandhi

édit
 
  Artikel utama: Hukum sandhi basa Sanskerta.

Sajaba ti éta dina basa Sanskerta beunang naon anu disebut hukum sandhi, hiji fenomena fonetik di mana dua sada béda anu padeukeut bisa berasimilasi.

Pembentukan kecap majemuk

édit
 
  Artikel utama: Kecap majemuk dina basa Sanskerta.

Kecap-kecap majemuk dina basa Sanskerta pohara réa dipaké, utamana ngait kecap-kecap barang. Kecap-kecap ieu bisa jadi pohara panjang (leuwih ti 10 kecap). Nominal majemuk lumangsung jeung sawatara wangun, tapi sacara morfologis maranéhanana sajatina sarua. Saban kecap barang (atawa kecap sipat) aya dina wangun akarna (wangun lemah), jeung unsur pamungkas waé anu ditasrifkan luyu kasusna. Sawatara conto kecap barang atawa nominal majemuk kaasup kategori-kategori anu diperikan di handapeun ieu.

  1. Avyayibhāva
  2. Tatpuruṣa
  3. Karmadhāraya
  4. Dvigu
  5. Dvandva
  6. Bahuvrīhi

Basa Sanskerta dina sawatara aksara

édit
 

Kalimah "Muga Batara Siwa ngaraksa para pamaké basa Déwata. (Kalidasa)" dina basa Sangsakerta ngagunakeun sawatara aksara.

Bacaan leuwih tuluy

édit

Tempo ogé

édit


  Artikel ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan.



manéhna:Sanscrito

Dicomot ti "https://su.wikipedia.org/w/index.php?title=Basa_Sangsekerta&oldid=625516"