Sérén taun

Sérén Taun nyaéta salah sahiji tradisi anu aya di masarakat Sunda, nepi ka kiwari. Éta tradisi masih kénéh digelarkeun ku masarakat agraris tradisional sunda, saperti di Sukabumi, Kuningan, Bogor, Banten jeung daérah séjénna.

Sérén Tahun di Malasari

Sacara Étimologis kecap sérén taun diwangun ku dua kecap nyaéta kecap sérén jeung taun. Sérén nyaéta kecap pagawéan mulangkeun, mikeun, nyerahkeun deui naon-naon anu tadina dititipkeun, dipihapékeun. Sedengkeun taun nyaéta waktu di dunya anu lilana 12 bulan.

Sérén taun atawa serah taun dumasar ma'na kecap, miboga harti sérén sumérén taun nu kamari ka taun nu bakal datang salaku gagantina.

Kasang Tukang

Sérén taun geus aya di jaman saméméh masarakat sunda mikawanoh agama Islam. Urang sunda anu sawaréh pakasaban masarakatna dina bidang tatanén mangrupa salah sahiji kasang tukang ayana tradisi upacara sérén taun.

Sérén taun anu dilaksanakeun dina bulan Muharam numutkeun kalénder Islam anu mangrupa bulan munggaran dina kalénder Islam, tapi béda jeung sérén taun anu digelarkeun di Kuningan Jawa Barat.

Di Kuningan sérén taun dilaksanakeun dina tanggal 22 Rayagung anu mangrupa bulan munggaran dina taun Saka kalénder Sunda. Ieu mangrupa pangbéda anu teu kabilang jauh sabab dina kasang tukangna sorangan sérén taun diayakeun pikeun ngébréhkeun rasa syukur ka nu Maha Kawasa anu maparin kasalametan tur kabagyaan ka masarakatna dina sataun katukang utamana dina hasil panén. Pangbéda ieu gumantung dina daérahna séwang-séwang dumasar kana kapercayaan jeung tradisi di daérahna tapi biasana waktu dilaksanakeunna teu jauh pisan ukur 2 nika 3 bulan.

Upacara sérén taun di jaman baheula saukur ngumpulkeun hasil panén pikeun disérénkeun ka Sanghyang nu dibarengan ku macakeun do'a dina raraga ngébréhkeun rasa syukur sarta miharep panén saterusna bisa leuwih mucekil.

Tujuan

Sérén taun mibanda tujuan, di antarana  :

• Sukuran ka nu Kawasa dumasar hasil tatanén taun ayeuna;
• Silaturahmi masarakat jeung masarakat séjén;
• Neruskeun tradisi karuhun anu geuh hirup mangabad-abad;
• Ngajén jeung ngamumulé tradisi Sunda.

Unsur-Unsur Upacara Sérén Taun

Dina kagiatan upacara adat sok aya unsur-unsur anu ngarojong jeung nyoko kana lumangsungna upacara adat, di antarana dina sérén taun aya sababaraha kagiatan anu sok dipigawé di sababaraha daérah nyaéta:

• Sasajén
• Ngado’a
• Ngariung/dahar bareng
• Ngibing bari mawa paré
• Pawéy
• Seni wayang/kasenian sejénna
• Puasa
• Tapa
• Semédi
• Dialog

Dina enas-enasna mah upacara adat atawa upacara kaagamaan ngawengku opat komponén :

• Tempat Upacara. Nu dijadikeun tempat upacara biasana nyaéta di imah gedé kasepuhan atawa di tempat anu sok dipaké acara-acara gedé saperti Paséban
• Waktu lumangsungna Upacara. Ieu hal gumantung daérahna, aya anu maké kalénder Islam, aya ogé nu maké kalénder Sunda. Anu tangtu mah dina usum panén.
• Kalengkepan Upacara. Saperti pakakas, pantun buhun, gondang, dogdog lojor, rengkong, celempung dina awi, kidung buhun, jeung réa deui.
• Jalma anu mingpin. Biasana pupuhu adat atawa pupuhu kasepuhan anu dipercaya turun tumurun ngaliwatan pancakaki

Prak-prakan Upacara Sérén Taun

Upacara Sérén Taun di unggal daérah garis badagna mah sarua, tapi aya sababaraha kagiatan anu ngabédakeun tiap daérah. Biasana dilaksanakeun atawa dipintonkeun rupa-rupa kasenian gumantung wewengkonna. Sapoé saméméhna masarakat ngumpul di imah pupuhu adat bari mawa pakakas pikeun salametan, lolobana mangrupa hasil tani, dina peutingna dipintonkeun pantun.

Poé isukna upacara dimimitian ku helaran (iring-iringan) anu mangkatna ka tempat paré hasil panén ditunda pikeun mawa ka rengkong, paré diunjal kalayan rengklang, saméméh indit ditabeuh calung rénténg, tuluy iring-iringan rengkong nu mawa paré éta dituturkeun ku nu mawa pakakas-pakakas tatanén kawas bajak, pacul, parang jsb, dituluykeun ku iring-iringan angklung sarta dogdog lonjor. Di sabudeureun leuit geus sayaga wanoja-wanoja anu rék ngabagéakeun iring-iringan rengkong nu mawa paré kalayan tutunggulan gondang, nyaéta nabeuh lebuh jeung halu. Para pamaén angklung nembang bari ngibing patémbal-témbal jeung nu nabeuh gondang, tuluy diayakeun upacara Nginebkeun, nyaéta nunda paré dina rengklang. Hiji awéwé kolot nembangkeun rajah ménta widi pikeun nempatkeun dewi paré dina rengklang. Lamun paré geus diasupkeun kabéh kana rengklang tuluy ngarempug nutu, nyaéta nutu paré anyar sedengkeun rombongan balik deui ka tempat ngagondang marengan nu nabeuh angklung anu tuluy nabeuh bari ngahaleuang.

Sérén Taun di Kuningan

Di daérah Kuningan Jawa Barat, sérén taun dimimitian ku upacara ngajayak ( Mapag Paré ), dina tanggal 18 Rayagung anu dituluykeun ku upacara nutu paré nepi ka acara pamungkas dina acarana dina tanggal 22 Rayagung. Ngajayak dina basa sunda hartina narima sarta ngabagéakeun, sedengkeun wilangan 18 anu dina basa sunda dibaca “dalapan welas” miboga harti welas asih anu hartina asih kaasih Pangéran anu geus maparin kabagjaan pikeun umatna di sakabéh alam dunya. Puncak acara Sérén Taun mangrupa nutuan paré dina tanggal 22 Rayagung, ieu ogé ngabogaan harti sorangan. Wilangan 22 miboga harti minangka runtuyan, wilangan 20 sarta 2 nyaéta Paré anu ditutu dina acara pamungkas saloba 22 kwintal nu dibagi 20 kwintal pikeun ditutu sarta dibagikeun ka masarakat sarta 2 kwintal dipaké minangka binih. Wilangan 20 ngarefleksikeun unsur anatomi awak manusa. Boh lalaki boh awéwé ngabogaan 20 sipat wujud manusa, nyaéta: 1. getih , 2. daging, 3. bulu, 4. kuku, 5. buuk, 6. kulit, 7. urat, 8. polo atawa uteuk, 9. bayah ataa paru, 10. ari atawa haté, 11. kalilipa atawa limpa, 12. mamaras atawa maras, 13. hamperu ataun hamperu, 14. tulang, 15. sumsum, 16. lamad atawa lemak, 17. gegembung atawa lambung. 18. peujit atawa peujit. 19. ginjal sarta 20. jantung. Ka 20 sipat di luhur ngahijikeun organ sarta sél awak kalayan fungsi anu béda-béda, atawa awak ditempo dina hiji struktur hirup anu ngabogaan prosés kawas hukum adikodrati. Hukum adikodrati ieu saterusna ngajanggélék jadi jirim ( badan ), jisim ( nurani ) sarta pangakuan ( kuring ). Sedengkeun wilangan 2 miboga harti yén kahirupan téh aya 2 kecap anu patukang tonggong saperti : beurang sarta peuting, bagja jeung sangsara, alus jeung goréng, jsb.

Dina upacara sérén taun anu jadi objék utama nyaéta PARÉ. Paré dianggap minangka lambang kamakmuran alatan wewengkon Cigugur hususna sarta wewengkon sunda séjén anu umumna miboga pakasaban tatanén, kawas carita Pwah Aci Sahyang Asri anu méré kesuburan pikeun ka manusa pikeun hirup di bumi. Dina upacara sérén taun ieu dipidangkeun carita-carita pantun sunda heubeul anu nyaritakeun ngeunaan lalampahan Pwah Aci Sahyang Asri. Sajaba ti éta, paré mangrupa bahan kadaharan utama anu ngabogaan pangaruh langsung dina 20 sipat wujud manusa di luhur.

Saminggu saméméh prak-prakan upacara Adat Sérén Taun lumangsung dimimitian ku Pesta Dadung anu tempatna di Dinya Hyang dina wanci subuh. Wewengkon Dinya Hyang mangrupa hiji wewengkon anu mangrupa pasir, cenah numutkeun masarakat di dinya mangrupa daérah anu hieum. Inti ti Pesta Dadung nyaéta miceun hama jeung mamala. Pamakéan Dadung atawa tambang badag anu dijieun tina ijuk, ngagambarkeun rasa sukur masarakat ka budak nu sok ngangon munding atawa embé. Tembang anu eusina pamenta sangkan patani, tukang ngangon, ingon-ingon sarta sérang disalametkeun ti mamala jeung cilaka, ieu mangrupa bubuka acara sérén taun.

Sabada éta, kakara hama sérang dipiceun ka liang di Dinya Hyan, anu ceunah ti baheula jadi tempat pikeun miceun hama. Pesta Dadung dipungkas ku ibing sawatara urang patani. Éta mangrupa simbol kabagjaan pikeun patani anu salila sataun digawé meres késang, ngokolakeun sérang dina poyang jeung hujan. Melak binih tangkal ogé jadi bagian ti Pesta Dadung pikeun ngalestarikeun alam anu mangrupa tempat hirup manusa di dunya.

Henteu ngan ngandeg di Pesta Dadung, isukna puseur kagiatan pindah ka Balong Girang (balong alami di hulu cai) Cigugur.Saucul tengah poé, nu nyicingan pilemburan ngariung dihibur ku Nyiblung nyaéta sora cai balong anu di tabeuh ku masarakat sangkan ngahasilkeun aora anu ramé. Sora tina cai anu di tabeuh ku leungeun pamaénna sarta ku warga satempat kadéngé riuh pondok. Seuseurian jeung heureuy ditambah éprakna masarakat ngajadikeun sora cai jeung sora éprakan leungeun ngahiji ngajadikeun ramé.

Poé-poé saterusna salila saminggu saméméh prosési utama dina upacara adat sérén taun, biasana diayakeun atraksi atawa pegelaran kasenian tradisonal ti rupa-rupa wewengkon di Jawa Barat kawas (Seni jéntréng Tarawangsa Sumedang Larang, Ronggeng Gunung ti Ciamis, Angklung Baduy ti Baduy atawa Kanekes, Musik Rendo sarta Beluk ti Baduy, Gending Karesmen atawa sendar tari, tembang Sunda buhun sarta sajabana). Salila saminggu ogé diayakeun paméran sagala rupa hasil karajinan masarakat wewengkon Cigugur mangrupa, batik, anyaman, ukiran sarta sajian kadaharan tradisional has Cigugur kawas peuyeum ketan , gemblong jsb. Iwal ti kasenian aya ogé dialog antar masarakat adat, agama sarta kapercayaana nu umumna medar ngeunaan masalah sosial sarta budaya anu dialaman di unggal wewengkon. Dialog éta biasana ogé lumangsung dina suasana kakulawargaan, sagala rupa pangalaman sarta silih mantuan néangan solusi pikeun dijadikeun rarancang ka hareupna dina sagala nyanghareupan sagala bangbalu.

Peuting saméméh acara upacara Sérén Taun, biasana ogé diayakeun upacara ritual adat Ngarérémokeun ti masarakat Kanekes, ritual lagu-lagu ti masarakat Dayak Losarang Indramayu sarta dipungkas kalayan tari Badaya Nyi Pwah Aci Sang Hyang Sri ku wanoja. Isuk-isukna tanggal 22 Rayagung taunSaka Sunda. Upacara dimimitian ku sora goong rénténg minangka tanda yén prosési upacara adat baris dimimitian. Sora goong rénténg méré sora anu ngagema ngagambarkeun kabagjaan masarakat Cigugur dina ngalaksanakeu upacara sérén taun. Sanggeus éta kadéngé sora tembang kacapi suling dibarengan ku kawih rajah minangka bubuka, rajah nu dibawakeun ku lagam puisi méré paneges yén upacara sérén taun mangrupa upacara anu sakral.

Saterusna atraksi pagelaran angklung Baduy anu dico'o ku kira-kira sapuluh urang suku Baduy. Seni angklung Baduy ogé kawas dawam dipigawé di masarakat baduy/kanekes dina pesta panén adat lumangsung. Saterusna diteruskeun ku ibing buyung minangka ibingan kréasi tradisional has Cigugur anu dipintonkeun ku welasan wanoja Cigugur. Réngsé pagelaran ibing buyung saterusna acara dituluykeun ku pagelaran angklung buncis ti Cigugur anu dipintonkeun ku ratusan nonoman Cigugur bari nabeuh angklung sarta reog atawa dog-dog (sajenis pakakas tabuh mangrupa kendang sagala rupa ukuran anu ngan ditutupan kulit sato dina hiji sisi bunderan kaina).Babarengan kalayan dibarengan pakakas musik angklung buncis sarta reog ieu dipintonkeun ibingan formasi panji-panji warna-warni ku para nonoman ogé nuturkeun sora musik anu ngagema éta.

Sabada bérés pagelaran angklung buncis,diteruskeun ku prosési upacara ngajayak. Di mana ti unggal juru tadi datang sarombongan lulugu sarta muda-mudi papasingan(lalaki sarta awéwé) sabelas pasang mawa hasil bumi dina tampah anyaman awi. Biasana awéwé anu mawa hasil bumi maké raksukan kabaya bodas sarta disamping batik rereng kalayan dipayungan ku payung janur ku para nonomanana nu maké raksukan takwa bodas, calana hideung sarta maké dodot lawon batik ogé. Rombongan sabelas pasang muda-mudi nu mawa hasil bumi ti sagala juru tadi di tuluykeun ti tukang ku rombongan ibu-ibu mawa paré di tampah bari disuhun, sarta ditukang ibu-ibu aya bapa-bapa anu manggul béas sarta hasil bumi séjénna (buah-buahan sarta umbi-umbian) jeung pakakas rengkong, dongdang sarta jampanan. Rombongan ibu-ibu maké baju kabaya bodas jeung disinjang batik, samentara bapa-bapa maké raksukan kampret hideung-hideung sarta maké iket batik. Prosesi ti kabéh rombongan upacara éta usik dipirig ku gamelan goong rénténg asup ka rohang Pendopo gedéung Paseban Tri Panca Tunggal. Saterusna hasil bumi anu dibawa lulugu sarta sabelas pasang muda-mudi éta sacara ngaruntuy dihaturkeun sarta ditampa ku inohong adat, inohong masarakat, inohong sagala rupa agama sarta kapercayaan, sarta inohong aparat pamaréntahan. Samentara rombongan ibu-ibu sarta bapa-bapa langsung ka tempat nutu paré atawa panutuan. Sabada prosési panampian hasil bumi ditarima ku para inohong masarakat sarta aparat tadi, alunan musik gamelan hawar-hawar halimpu kadéngé marengan sora tembang-tembang atawa lagu-lagu babarit (kawih buhun) anu dikawihkeun ku rampak sekar kokolot.

Puncak acara ti upacara sérén taun ieu dieusi ku pangbagéa ti inohong Adat Cigugur (Pangeran Djati Kusumah, incu Pangeran Madrais), inohong aparat pamaréntahan sarta wawakil ti lembaga nasional atawa dunya anu pareng hadir dina wanci éta. Saterusna kaasup doa babarengan ti unggal wawakil inohong ageman sarta kapercayaan minangka wujud kakulawargaan dina ngucap sukur ka Pangéran Anu Maha Esa. Saterusna prosési lekasan sabot para inohong sarta pajabat pikeun nutu paré sarta nutu paré babarengan pikeun saterusna dituturkeun ku sakumna warga anu nuturkeun sakabéh upacara adat seren taun éta. Minangka tambahan guaran yén biasana paré anu ditumbuk ku masarakat sacara masal dina puncak ahir prosés upacara adat sérén taun éta kira-kira 20 kwintal paré, sedengkeun 2 kwintal paré séjénna di simpen di lumbung paré tuluy dibagikeun ka para warga anu hadir sarta patani dina wangun wayang-wayangan paré. Sakabéh upacara lumangsung ti isuk-isuk nepi ka soré.