Wikipédia

Kabupatén Subang

kabupatèn di Indonésia

Kabupatén Subang (aksara Sunda: ᮊᮘᮥᮕᮒᮦᮔ᮪ ᮞᮥᮘᮀ) mangrupa hiji kabupatén di Propinsi Jawa Barat, Indonésia. Ibukotana nyaéta Subang. Kabupatén ieu wawatesan jeung Laut Jawa di beulah kalér, Kabupatén Indramayu di beulah wétan, Kabupatén Sumedang di wétan kidul, Kabupatén Bandung di beulah kidul, sarta Kabupatén Purwakarta jeung Kabupatén Karawang di beulah kuloneunnana. Subang mangrupakeun salah sahiji wewengkon nu boga sajarah di Jawa Barat, di mana ieu tempat kungsi jadi lokasi Perjangjian Kalijati anu nandaan Walanda nyerahkeun wewengkon jajahanana ka Jepang. Lapangan udara di Kalijati ayeuna difungsikeun deui minagka pangkalan jeung palatihan pilot Angkatan Udara Indonésia. Lega Kabupatén Subang aya dina angka 2.051,76 km² atau 4,64 persén ti legana Propinsi Jawa Kulon.

Kabupatén Subang

Lambang Kabupatén Subang

Poto Kawah Tangkuban parahu nu dicandak taun 2008

Peta lokasi Kabupatén Subang
Motto Karya Utama Satya Nagara
Propinsi Jawa Barat
Ibukota Subang
Lega Wilayah 2.051,76 km²[1]
Kordinat 107” 31’ - 107” 54’ bujur wétan jeung 6” 1’ - 6” 49’ lintang kidul
Pangeusi
 · Jumlah
 · Kapadetan		  
1.595.320 (2020)
740 jiwa/km²
Administratif
 · Kacamatan
 · Désa/kal		  
30
8
Dasar hukum UU No. 4 Tahun 1968
Tanggal 5 April 1968[2]
Bupati H. Ruhimat, S.Pd., M.Si.
Wakil Bupati Agus Masykur Rosyadi
Kode aréa +62 260
DAU Rp 1.221.080.162,00 (2021)[3]

Ramatloka: http://www.subang.go.id

Babagian administratip

édit

Nurutkeun Peraturan Daerah Kabupatén Subang Nomer 3 Taun 2007, Kabupatén Subang kawengku ku 30 kacamatan, nu kabagi deui kana 245 désa jeung dalapan kalurahan. Puseur pamaréntahannana aya di Kacamatan Subang.

Asal usul

édit

Panalungtik ayeuna keur nalungtik situs Nyai Subanglarang, nu dianggap asal muasal ngaran "Subang".[4] Nurutkeun kana carita rahayat anu mekar di masarakat, kecap "Subang" asalna tina ngaran wanoja dina Babad Siliwangi, nyaéta Subanglarang atawa Subangkarancang. Dina carita Babad Pajajaran, Subanglarang disebatkeun minangka salah sahiji santri anu diajar ka Syekh Datuk Quro. Subanglarang sorangan nyaéta putri Ki Jamatan Jati anu ditikah ku Radén Pamanahrasa atawa Prabu Siliwangi anu harita keur ngawasa jadi Raja Pajajaran.[5]

Sumber séjénna nyebutkeun yén istilah Subang asalna ti kecap "Suweng" anu mangrupakeun istilah pikeun nyebut papaésan anu dipaké ku awéwé dina ceulina. Sedengkeun sumber séjén ogé nyebutkeun yén isitlah Subang asalna tina kecap "Kubang". Hal ieu dipercaya ku masarakat anu ngomongkeun baheula di wewengkon Subang, tepatna, di wewengkon Rawabadak aya genangan atawa tempat mandi badak.[5]

Sajarah

édit

Jaman prasejarah

édit

Sajarah masarakat Sunda di Subang dibarengan ku bukti ayana kelompok masarakat dina jaman prasejarah di wewengkon Kabupatén Subang, nya éta kapanggihna kampak batu di wewengkon Bojongkeding (Binong), Pagadén, Kalijati jeung Dayeuhkolot (Sagalaherang).[6] Kapanggihna objék prasejarah anu polana neolitik nuduhkeun yén dina mangsa éta di Kabupatén Subang geus aya golongan masarakat anu hirup ti séktor pertanian kalayan pola anu basajan pisan.[7] Salian ti éta, dina mangsa prasejarah ogé mekar pola kabudayaan parunggu anu ditandaan ku kapanggihna situs di Désa Engkel Kacamatan Sagalaherang. Jeung deui ayana bukti timuan kapak pasagi panjang, belincong, pacul, perimbas, jeung sajabana di Patenggeng jeung Pamanukan.[7]

Mangsa sumebarna agama Hindu

édit

Dina mangsa kabudayaan Hindu mekar, wewengkon Subang jadi bagian tina 3 karajaan, nyaéta Tarumanagara, Galuh jeung Pajajaran. Dina mangsa pamaréntahan 3 karajaan éta, diperkirakeun ti wewengkon Kabupatén Subang aya kontak jeung sababaraha karajaan maritim di luar Nusantara.[8] Titinggal tina pecahan keramik ti Cina, batu andesit, kerak beusi hideung, gerabah, jeung batu bata di Patenggeng (Kalijati) ngabuktikeun yén dina abad ka-10 nepi ka abad ka-15 geus aya kontak dagang jeung wewengkon nu jauh.[9] Sumber séjén nyebutkeun yén waktu harita wewengkon Subang aya dina kakawasaan Karajaan Sunda. Kasaksian Tome’ Pires, urang Portugis anu ngumbara ngurilingan Nusantara, nétélakeun yén nalika ngalanglang basisir kalér Jawa, wewengkon wétaneun Walungan Cimanuk nepi ka Banten mangrupa wewengkon karajaan Sunda.

Mangsa sumebarna Islam

édit

Datangna pangaruh kabudayaan Islam di wewengkon Subang teu leupas tina kalungguhan ulama pinunjul, Wangsa Goparana ti Talaga, Majalengka. Kira-kira taun 1530, Wangsa Goparana muka pakampungan anyar di Kampung Naga Beurit nu ayeuna jadi wewengkonSagalaherang. Ti dinya Wangsa Goparana nyebarkeun agama Islam ka sagala rupa penjuru Subang, ngajadikeun Islam agama mayoritas di Kabupatén Subang nepi ka kiwari.[10]

Jaman Hindia Walanda

édit
 
Tilu relawan Indonésia dina kandaraan anu ngarambat dina rel karéta api taun 1949. Salah sahijina (nu di tengah) maké lambang pangkat KNIL jeung Brigade Macan di leungeun bajuna

Sanggeus runtuhna karajaan Pajajaran, wewengkon Subang, kawas wewengkon séjén di Pulo Jawa, jadi perjuangan pikeun rupa-rupa kakuatan. Kacatet karajaan-karajaan Banten, Mataram, Sumedanglarang, VOC, Inggris jeung Karajaan Walanda nyoba nimbulkeun pangaruh di wewengkon-wewengkon anu cocog pikeun wewengkon perkebunan sarta strategis pikeun ngahontal Batavia. Dina mangsa konflik Mataram-VOC, wewengkon Kabupatén Subang hususna di wewengkon kalér dijadikeun jalur logistik pasukan Sultan Agung anu rék narajang Batavia.[11] Waktu harita aya percampuran budaya antara Jawa jeung Sunda, sabab loba pasukan Sultan Agung anu gagal balik deui ka Mataram sarta netep di wewengkon Subang. Dina taun 1771, nalika aya dina kakawasaan Karajaan Sumedanglarang, di Subang, tepatna di Pagaden, Pamanukan, jeung Ciasem, kacatet aya hiji bupati maréntah turun-tumurun. Dina mangsa pamaréntahan Sir Thomas Stamford Raffles (1811-1816) konsési pikeun kontrol lahan di wewengkon Subang dibikeun ka pausahaan swasta Éropa.[11] Taun 1812 kacatet minangka awal kapamilikan lahan ku tuan tanah anu saterusna ngawangun pausahaan perkebunan Pamanoekan en Tjiasemlanden (P&T Lands).[12] Kakuasaan kana lahan anu lega ieu tetep tetep sanajan kakawasaan parantos ngalih ka pamaréntahan Karajaan Walanda.[12] Lahan anu dikawasa ku otoritas perkebunan dina waktos éta ngahontal 212.900 ha. kalawan hak eigendom. Pikeun ngalaksanakeun administrasi di ieu wewengkon, pamaréntah Walanda ngawangun kabupatén-kabupatén nu ngawasan kalurahan-kabupatén. Waktu harita wewengkon Subang dipingpin ku kontrilor BB (bienenlandsch bestuur) nu aya di Subang.

Mangsa kebangkitan nasional

édit
 
poto ti puncak wewengkon pagunungan di Subang taun 1949

Teu réa catetan sajarah ngeunaan gerakan-gerakan awal abad ka-20 di Kabupatén Subang. Tapi sanggeus Kongrés Sarékat Islam di Bandung taun 1916 di Subang, cabang organisasi Sarékat Islam diadegkeun di Désa Pringkasap (Pabuaran) jeung di Sukamandi (Ciasem). Saterusna, dina taun 1928 diadegkeun Paguyuban Pasundan anu dipupuhuan ku Darmodiharjo (pagawe kantor pos), jeung sekertarisna Odeng Jayawisastra (pagawe P&T Lands). Taun 1930, Odeng Jayawisastra jeung batur-baturna ngayakeun mogok di mesin cetak P&T Lands anu samentawis lumpuh mesin cetak. Hasilna, Odeng Jayawisastra dipecat jadi pagawé P&T Lands. Saterusna, Odeng Jayawisastra jeung Tohari ngadegkeun cabang Partéy Nasional Indonésia anu berpusat di Subang. Samentara éta, Darmodiharjo dina taun 1935 ngadegkeun cabang Nahdlatul Ulama anu dituturkeun ku cabang Parindra jeung Partindo di Subang. Nalika Gabungan Politik Indonésia (GAPI) di Jakarta nungtut supaya Indonésia boga parlemén, diayakeun rapat akbar GAPI Cabang Subang di Bioskop Sukamandi pikeun ngajukeun tungtutan sarupa GAPI Pusat.

Jaman pendudukan Jepang

édit

Pendaratna pasukan angkatan laut Jepang di basisir Eretan Wétan tanggal 1 Maret 1942 dituluykeun ku ngarebut pangkalan udara Kalijati. Karebutna pangkalan ieu jadi catetan misah dina sajarah pamaréntahan Hindia Walanda, sabab teu lila ti harita tentara Hindia Walanda nyerah ka tentara Jepang.[13] Ku kituna, Hindia Walanda di Nusantara langsung murag ka leungeun tentara penjajahan Jepang. Para pajuang dina mangsa penjajahan Walanda nuluykeun perjuangan ngaliwatan jero taneuh. Dina mangsa penjajahan Jepang, Sukandi (guru Landschbouw), R. Kartawiguna, jeung Sasmita ditéwak jeung dipaéhan ku soldadu Jepang.[14]

Jaman merdeka Indonésia

édit

Proklamasi Kamerdékaan Indonésia di Jakarta ngahasilkeun rupa-rupa badan perjuangan di Subang, diantarana Badan Kaamanan Rahayat (BKR), API, Pesindo, Lasykar Uruh, jeung sajabana, réa anggota badan perjuangan ieu anu saterusna jadi anggota. TNI. Nalika pasukan KNIL balik nempatan Bandung, para pajoang di Subang nyanghareupanana ngaliwatan dua front, nyaeta hareup kidul (Lembang) jeung hareup kulon (Gunung Putri jeung Bekasi). Taun 1946, Karesidenan Jakarta berpusat di Subang. Pilihan wewengkon ieu tangtu dumasar kana tinimbangan strategi perjuangan. Nu nyicingan kahiji nyaéta Sewaka nu saterusna jadi Gubernur Jawa Barat. Lajeng Kusnaeni ngaganti anjeunna. Dina bulan Désémber 1946 Kosasih Purwanegara diangkat, tanpa ngaleungitkeun Kusnaéni tina kalungguhanana. Teu lila ti harita, Mukmin ogé diangkat jadi wakil residen. Dina mangsa gerilya mangsa Agresi Militer Walanda I, padumukna teu pernah jauh ti Subang, nurutkeun garis komando pusat. Bareng jeung para pajoang, harita warga cicing di wewengkon Songgom, Surian jeung Cimenteng. Dina tanggal 26 Oktober 1947 Residen Kosasih Purwanagara ninggalkeun Subang sarta para pajabat Residen Mukmin anu ninggalkeun Purwakarta dina tanggal 6 Pebruari 1948 teu kungsi ngirim warta ka wewengkon perjuangan maranéhanana. Hal ieu nyababkeun pasamoan dilaksanakeun dina 5 April 1948 di Cimanggu, Désa Cimenteng. Dina kapamingpinan Karlan, rapat mutuskeun:[15]

  1. Hiji Wakil Residen Mu'min diangkat jadi Residen dumasar di wewengkon gerilya Purwakarta.
  2. Wewengkon Karawang Wétan jadi Kabupatén Karawang Wétan kalayan bupatina anu kahiji, Danta Gandawikarma.
  3. Wewengkon Karawang Barat jadi Kabupatén Karawang Barat jeung bupati kahiji nya éta Syafei.

Wewengkon Kabupatén Karawang Wétan kiwari jadi wewengkon Kabupatén Subang jeung Kabupatén Purwakarta. Dina waktos éta, éta dua daérah dingaranan Kabupatén Purwakarta kalayan ibu kotana Subang. Penetapan ngaran Kabupatén Karawang Wétan dina tanggal 5 April 1948 dijadikeun momentum lahirna Kabupatén Subang anu saterusna ditangtukeun ngaliwatan SK DPRD No.: 01/SK/DPRD/1977.[15]

Transportasi

édit

Kabupatén ieu diliwatan ku jalur pantura, sedengkeun ibu[16]kota Kabupatén Subangna mah henteu kaliwatan ku ieu jalur. Jalur pantura di Kabupatén Subang mangrupa salah sahiji jalur anu pangraména di Pulo Jawa. Kota kacamatan nu aya dina jalur ieu di antarana Ciasem jeung Pamanukan.

Kabupatén Subang ogé diiliwatan ku jalur alternatif nuju ka Bandung, Cirebon atawa Tasikmalaya. Lintas Subang - Bandung ngaliwatan Kalijati beuki dipikaresep ku pengemudi sabab jalanna alus jeung bébas halangan, komo deui ti saprak dibukana Gerbang Tol Kaluar di daérah Sadang. Sisimpangan Jalancagak mangnrupakeun sisimpangan nu stratégis sabab ti sisimpangan ieu bisa nepi ka Bandung - Sumedang - Sadang ngaliwatan Wanayasa jeung Kota Subangna sorangan.

Pangeusi

édit

Pangeusi Subang umumna mangrupa Suku Sunda, nu ngagunakeun Basa Sunda minangka basa sapopoéna. Tapi sanajan kitu oge, sawaréh kacamatan nu aya di basisir jeung kacamatan-kacamatan di sapanjang walungan Cipunegara nu nyabeulahan Kabupatén Indramayu mah pangeusina ngagunakeun basa Cirebon nu rada sarua jeung basa Cirebon Dialék Indramayu (Dermayon).[5] Mayoritas pangeusi Kabupatén Subang ngagem ageman Islam.[17]

Budaya

édit

Budaya anu mekar di Subang téh rupa-rupa; kahiji aya Nadran, Nadran mangrupakeun upacara adat husus pikeun pamayang anu lumangsung di basisir kalér Pulo Jawa pikeun ngedalkeun rasa sukur lantaran geus néwak lauk di dinya sarta ngaharepkeun bisa nyegah kacilakaan nalika balayar di laut. Aya deui Ruwatan Bumi. Ruwatan Bumi nyaéta upacara adat pikeun masarakat agraris nu cicing di Désa Banceuy Wangunharja. Upacara ieu mangrupakeun wujud rasa sukur kana panén anu berlimpah, ekspresi rasa sukur ka karuhun, sarta pikeun ngajauhan bahaya pikeun taun kahareupna. Nurutkeun masarakat satempat, upacara ieu geus jadi budaya masarakat Subang ti taun 1800 Masehi.[18] Nu laina nyaéta aya Sisingaan. Sisingaan nyaéta salah sahiji ikon masarakat Subang, anu biasana lumangsung sakaligus jeung acara-acara khitanan. Ngaran Sisingaan biasana disebut ogé ku Gotong Singa atawa Odong-odong.[19] Asalna, Sisingaan teh ngan saukur tarian pikeun ngaislamkeun hiji budak sangges proses khitanan. Nurutkeun masarakat satempat, harti filosofis tina Sisingaan nyaéta budak leutik bisa ngelehkeun maung, dimana ieu maung ngarujuk ka pangjajah Walanda jeung Inggris nu boga lambang nagara nu sarua siga maung. Dina hiji sumber disebutkeun upacara adat ieu ges aya ti taun 1910. Dina kamekaranana, Tari Sisingaan lain ngan ukur dilaksanakeun dina waktu khitanan, tapi ogé minangka ekspresi kabungah dina acara-acara penting lainna misalna upacara pelantikan aparat désa atawa ngabagéakeun tamu-tamu penting anu keur berkunjung.[20] Ayeuna pamaréntah Kabupatén Subang ngayakeun festival husus Tari Sisingaan dina tanggal 5 April unggal tauna sakaligus miéling poé ulang taun Kabupatén Subang.[19]

Géograpi

édit

Beulah kidul wilayah Kabupatén Subang mangrupa dataran luhur/pagunungan, sedengkeun beulah kalérna mangrupa dataran handap nu nuju langsung ka Laut Jawa. Sacara umum, Kabupatén Subang dikuriling ku iklim tropis, barina ogé di Subang teh boga lahan nu subur jeung loba walungan, Hal ieu ngajadikeun mayoritas masarakat Kabupatén Subang ngandelkeun séktor agraris jeung tatanén pikeun minhuan anu jadi pangabutuh sapopoéna. Fasilitas siga waduk di Cipunegara diwangun ti jaman pangjajahan Walanda pikeun ngalirkeun cai ka sawah-sawah di dinya.[5]

Lokasi

édit

Kabupatén Subang sacara géografis ayana di beulah kalér Propinsi Jawa Barat kalawan wates koordinat antara 1070 31' - 1070 54' Bujur Wétan jeung 60 11' - 60 49' Lintang Kidul.

Wates géografis wewengkonna nyaéta kieu:

Beulah kidul: Kabupatén Bandung Barat.

Kulon: Kabupatén Purwakarta jeung Karawang.

Di kalér: Laut Jawa.

Wétan: Kabupatén Indramayu jeung Sumedang.

Legana Kabupatén Subang téh 2.051,76 km2 atawa kira-kira 6,34 persén tina wewengkon Propinsi Jawa Barat. Luhurna antara 0 - 1500 m dpl.[21]

Ékonomi

édit

Ku sabab lolobana pangeusina boga panghasilan utama minangka patani jeung buruh pakebonan, nu matak paékonomian Subang loba kénéh ditunjang ku séktor patanian. Di Subang beulah kidul loba aréa pakebonan, saperti karét di beulah kulon kalér jeung kebon téh anu kacida legana. Subang dipikawanoh minangka salah sahiji daérah nu ngahasilkeun ganas, utamana Ganas Madu. Ganas Madu bisa dipanggihan di sapanjang Jalancagak. Dodol ganas ti Jalan Cagak, kiripik sampeu jeung selé ti Tanjung Siang atanapi noga bodas ti Serang Panjang mangrupa kadaharan hasil industri rumah tangga nu bisa dijadikeun oleh-oleh.

Ngaliwatan program binaan Yayasan Kandaga, para patani keur ngabudidayakeun supa tiram, lauk nilem di désa Cipunagara.

Pendidikan

édit

lolobana pangeusi Kabupatén Subang ngan saukur sakola tepi ka Sakola Dasar, antukna pikeun ngagerakkeun paékonomian rayat diperlukeun katerampilan.

 Bagian ieu pondok kénéh. Anjeun bisa mantuan ku jalan nambahannana.


Kaséhatan

édit

Ngawujudkeun masarakat anu séhat, tanpa ngabédakeun jenis kelamin lalaki atawa awéwé mangrupa salah sahiji tujuan pangwangunan nasional. Ku lantaran kawatesanan dana, sarana jeung prasarana pamaréntah, dina prakna pangwangunan kaséhatan disusun dumasar kana prioritas utama anu rék dihontal. Kusabab kitu hasilna bisa jadi teu sarua dirasakeun ku sakumna lapisan masyarakat. Pamaréntah Kabupatén Subang geus ngalaksanakeun rupa-rupa usaha pikeun ngaronjatkeun kaséhatan masarakat. Utamana ngaronjatkeun kaséhatan masarakat miskin ku dilaksanakeunana Jamkesmas, Jamkesda, jeung jaminan séjénna.[22]

Angkutan

édit

Tol Cipali dua persimpangan nyaéta Kalijati sareng Subang

KA Haurgeulis

Cikampek-Haurgeulis

Cikampek-Cirebon Prujakan

Angkutan kota pikeun wewengkon Kabupatén Subang jeung sababaraha jalur anu ngahubungkeun Kabupatén Purwakarta jeung Kabupatén Karawang.

Stasiun

Kabupatén Subang miboga 7 stasion karéta api Hargeulis anu masih kénéh beroperasi, diantarana:

Stasion Tanjungrasa

Stasion Pabauan

Stasion Pringkasap

Stasion Pasirbungur

Stasion Cikaum

Stasion Pegadén Anyar

Stasion Cipunegara

Salian ti éta, Kabupatén Subang ogé ngabogaan 2 stasion anu eureun beroperasi alatan vandalisme, nyaéta:

Stasion Gambarsari

Stasion Cipicung

Angkutan cai

Palabuhan Patimban mangrupa palabuan panggedéna di Kabupatén ieu, terpadu jeung jalan tol Cikopo-Palimanan, kaluar tol Subang.

Pariwisata

édit
  1. Ciater. Di antara gomplokna pakebonan entéh, di wilayah kidul, Kabupatén Subang boga sumber cai panas nu terus ngalir di daérah Ciater. Sari Ater mangrupa tujuan wisata nu kacida kakoncarana alatan kahasan tur karaméannana nalika usum pakansi utamana peré Lebaran. Sari Ater salian ti nyadiakeun balong pamandian cai panas, ogé mibanda panginepan-panginepan nu dipikanyaho minangka Saung Kabayan, cocok keur kulawarga nu hayang liburan.
  2. Klinik kabugaran (Spa) cai panas aya di caketeun obyék wisata Sari Ater.
  3. Curug Cijalu. Curug Cijalu aya di daerah Sagalahérang, mangrupa tujuan wisata alam curug nu mibanda pamandangan nu éndah, ngan hanjakal can dikelola kalayan serieus
  4. Curug Ciléat nu aya di Kacamatan Cisalak, ogé can dibebenah.
  5. Monumén Perjuangan 45. Ciseupan, Désa Cibuluh, Kec. Tanjungsiang.
  6. Situ Cigayonggong. kacamatan Kasomalang.

Rujukan

édit
  1. ↑ Badan Pusat Statistik (2021). Kabupaten Subang dalam Angka, 2021.  Archived 2022-02-13 di Wayback Machine
  2. ↑ "Sejarah Kabupaten Subang". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-12-25. Diakses tanggal 2023-24-02.  Archived 2011-12-25 di Wayback Machine
  3. ↑ DJPK Kemenkeu RI (2020). Rincian Dana Alokasi Umum menurut Provinsi/Kabupaten/Kota Tahun Anggaran 2021. https://djpk.kemenkeu.go.id/wp-content/uploads/2020/09/DAU_rotated.pdf.  Archived 2022-02-11 di Wayback Machine
  4. ↑ Pranata, Galih (4 Okotber 2021). "Subang Larang, Wanita Muslim di Pajajaran dalam Cerita Rakyat Subang - Semua Halaman - National Geographic". nationalgeographic.grid.id (dalam Indonesian). Diakses tanggal 2023-02-23.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  5. ↑ a b c d Citra Kabupaten Subang dalam Arsip. Jakarta: Arsip Nasional Republik Indonesia. 2015. pp. 2–4.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  6. ↑ Raihan, Muhammad Fadhil (10-11-2022). "Sejarah dan Asal Usul Kabupaten Subang: Terekam di Zaman Purba". detikjabar (dalam id-ID). Diakses tanggal 2023-02-23.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  7. ↑ a b Sejarah Daerah Jawa Barat (dalam Indonesian). Direktorat Jenderal Kebudayaan. p. 17.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  8. ↑ Saptono, Nanang. "Aktivitas Kemaritiman Masa Kerajaan Sunda". Direktorat Pelindungan Kebudayaan (dalam Indonesian). Balai Arkeologi Jawa Barat. Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  9. ↑ Ning, Ratna (8-02-2020). "Menyusuri Situs Patenggeng". detiknews (dalam id-ID). Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  10. ↑ Huba (17-08-2019). "Napak Tilas, Inilah Jasa Wangsa Goparana dalam Penyebaran Islam di Subang". Pasundan Ekspres (dalam id-ID). Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  11. ↑ a b "Perjalanan Historis Kabupaten Subang". kumparan (dalam id-ID). Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  12. ↑ a b Pranata, Galih (15-11-2021). "P.W. Hofland, Seorang Belanda yang Meletakkan Fondasi Kabupaten Subang". nationalgeographic.grid.id (dalam Indonesian). National Geographic Indonesia. Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  13. ↑ F, Amelia (2020-09-30). Pendudukan Jepang di Indonesia (dalam Indonesian). Alprin. pp. 3–4. ISBN 978-623-263-530-2.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  14. ↑ (dalam bahasa id) Kabupaten Subang. 2023-02-23. https://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabupaten_Subang&oldid=23002919. 
  15. ↑ a b "Sejarah - Kabupaten Subang". www.subang.go.id. Pemerintah Daerah Kabupaten Subang. Diakses tanggal 24-02-2023.  Archived 2023-02-06 di Wayback Machine
  16. ↑ Kusyoto. Tanah Keramat Indramayu (dalam Indonesian). Guepedia. p. 46. ISBN 978-623-309-557-0.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  17. ↑ "Badan Pusat Statistik Kabupaten Subang". subangkab.bps.go.id. Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  18. ↑ Susilo, Puji Prio. "Tradisi Ruwat Bumi Warisan Budaya Nenek Moyang di Subang". https://www.faktaindonesianews.com (dalam Indonesian). Diakses tanggal 2023-02-24.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  19. ↑ a b "Sisingaan". Rumah Belajar. Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan Republik Indonesia. Diakses tanggal 24-02-2023.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  20. ↑ Seni dan Budaya (dalam Indonesian). PT Grafindo Media Pratama. p. 137. ISBN 978-979-758-370-5.  Archived 2023-02-24 di Wayback Machine
  21. ↑ "Letak Geografis". https://www.subang.go.id/profil/letak-geografis  Archived 2022-12-03 di Wayback Machine
  22. ↑ (dalam bahasa id) Kabupaten Subang. 2023-02-23. https://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabupaten_Subang&oldid=23002919. 

Tumbu Luar

édit
Dicomot ti "https://su.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabupatén_Subang&oldid=673617"